Bij Museum Speelklok in Utrecht is vanaf 10 december een orgel te zien dat muziek maakt op basis van toeval. Het instrument is gebaseerd op een creatie van de Duits-Nederlandse instrumentenbouwer Nicolaus Winkel (1777-1826).

De tentoonstelling die 10 december in Museum Speelklok wordt geopend heet Toeval bestaat niet. Het is een ode aan Winkel die onder meer zelfspelende muziekinstrumenten bouwde. De Duitser, die in 1800 naar Amsterdam verhuisde, maakte samen met verschillende musici een aantal salonorgels.

In 1821 bouwt Winkel het zogenoemde Componium dat dankzij een speciaal mechaniek eindeloos veel variaties van een melodie produceert. Daarmee is hij volgens het museum zijn tijd ver vooruit, het duurt namelijk tot eind 20^e eeuw voordat algoritmes hetzelfde kunnen.

Mini

Het Componium dat Winkel ooit bouwde werkt niet meer. Uurwerkmaker Martin Paris heeft echter een mini-Componium gemaakt, dat hetzelfde werkt als het origineel. Op basis van een boek over het instrument, foto’s en zijn eigen technische kennis wist hij het mechaniek te kopiëren en een miniversie te maken.

Voor de tentoonstelling Toeval bestaat niet heeft Museum Speelklok daarnaast alle instrumenten van Winkel die bewaard zijn gebleven samengebracht. “Aan de hand van het Componium en andere instrumenten van Winkel gaat de bezoeker op zoek naar de wisselwerking tussen controle en toeval. Van het historische würfelspiel van Mozart, via 19e-eeuwse gokmachines en uiteindelijk uitkomend bij de allernieuwste muziek, die gemaakt wordt met behulp van algoritmes”, is te lezen in een persbericht van het museum.

De tentoonstelling Toeval bestaat niet is te zien van 10 december tot en met 4 september 2022.