Utrecht huisvest grote dichters en schrijvers. DUIC’s eigen literatuurwetenschapper en leesfanaat Merel Blom gaat op zoek naar het verhaal achter deze woordenkunstenaars en gaat met hen in gesprek over hun schrijf- en leeservaring en hun beleving van de stad Utrecht. Om de week te lezen op DUIC. Deze week schrijfster, essayiste en schilderes Charlotte Mutsaers.

Twintig jaar lang woonde ze in Utrecht; haar geboortegrond. Hoewel creatieve duizendpoot Charlotte Mutsaers tezamen met man en hond haar tijd nu verdeelt tussen Frankrijk, België en Nederland voelt ze zich nog altijd Utrechtse: “een identiteit die niemand mij kan afnemen.”

Het Lepelenburg, de Vismarkt, de Donkere Gaard met de dierenwinkel, de Kloosterhof, Boekhandel Bijleveld en het Janskerkhof behoren tot de liefste Utrechtse plekken van Charlotte Mutsaers. “Als ik niet in slaap kan komen wandel ik daar in gedachten weer rond,” vertelt ze vanuit Frankrijk, waar ze nu aan het werk is. Na haar debuut – de enblamatabundel Het circus van de geest – schreef ze dichtbundels, essays en romans. Naast haar literaire oeuvre – waarvoor ze onder andere de P.C. Hooft-prijs kreeg – is ze kunstschilderes. Kunst maken zat al vroeg in Mutsaers’ systeem. Op haar veertiende, nog in het ouderlijk huis aan de Nieuwegracht, begon ze met schrijven. Na jaren de redactie van de schoolkrant van het Stedelijk Gymnasium – toen nog gevestigd aan de Homeruslaan – versterkt te hebben, vertrok Mutsaers naar Amsterdam om daar Nederlands te studeren. Ook volgde ze de avondopleiding tekenen en schilderen aan de Gerrit Rietveld Academie, waar ze na haar eindexamen als docent aan het werk ging. Hoewel de schrijfster nog steeds een huis heeft in de hoofdstad, is haar liefde voor Utrecht onverminderd. “Ik ben ervan overtuigd dat de bijzondere sfeer in Utrecht me in velerlei opzichten heeft geïnspireerd. In mijn roman Rachels Rokje (1994, red.) vind je die sporen dan ook duidelijk terug. Zeepijn (verhalenbundel uit 1999, red.) is dan weer duidelijk geïnspireerd op Oostende maar ook dat had nooit geschreven kunnen worden als ik niet in Utrecht was geboren,” vertelt ze.

Hoe rijker de mensen hoe bouwvalliger de huizen

Ruim twintig jaar woonde Mutsaers in het centrum van Utrecht, waarvan tien jaar in de glorieuze jaren vijftig. “Ik ben geboren op de JP Thijsselaan in Tuindorp maar daar herinner ik mij niets meer van. Voor mij bestaat er maar één Utrecht en dat is het Utrecht rond de Domtoren. Nog steeds kan ik alleen maar aarden in een stad waar ik een carillon kan horen klinken en altijd precies weet hoe laat het is, ook ‘s nachts.” De schrijfster vertelt over de buurt in haar kindertijd. Warme herinneringen heeft ze aan hun oude buren – de Medisch Missiezusters – wiens tuin aan de hunne grensde. Fijnere buren kon je je niet voorstellen. “Op kerstnacht liepen ze zingend met kaarsen door de tuin.” Utrecht was toen een heel andere plek: veel ging er nog met paard en wagen. Dierenliefhebber was Mutsaers als kind al en ze kende alle paarden van de aardappelboer en olieman bij naam. De kunstenares vertelt over de gigantische cultuurverschuiving die de Nieuwegracht heeft doorgemaakt sinds haar vroege jeugd. “Verbouwen en auto’s; dat vonden de grachtenbewoners toen niet chique. Men liet gewoon repareren wat kapot was en dat was dat. Zo behield het huis tenminste zijn ziel en viel er aan elke steen wat te beleven. Hoe rijker de mensen, hoe bouwvalliger en karakteristieker de huizen. Ja, daar heb ik van genoten, dat heeft me gevormd.”

De poëzie van de Nieuwegracht

Tegenwoordig wonen Mutsaers, man en hond op de Herengracht in Amsterdam, als ze niet in het Belgische Oostende verblijven of een paar maanden in Frankrijk bivakkeren als Mutsaers moet schrijven. “In Amsterdam kunnen we genieten van het carillon van de Westerkerk. Het is eveneens een prachtige locatie met al die iepen aan de waterkant, maar de poëzie van de Utrechtse Nieuwegracht met zijn linden op de werf valt niet te evenaren. Zoals die linden op een lenteavond geurden als we met het hele gezin op het balkon zaten! Hoe roerloos en geheimzinnig dat donkere water daar in de diepte lag,” vertelt ze. De binnenstad van Utrecht had sowieso iets heel geheimzinnigs, vindt ze. “Een sfeer die tegen het surrealistisme aanhing maar dan zonder de kitsch ervan. Schilders als Joop Moesman en Pyke Koch hebben dat perfect aangevoeld en vormgegeven.” In Amsterdam heeft Mutsaers dat surrealisme nooit aangetroffen. “Hoeveel ik ook van die stad houd, dat eigenaardige ontbreekt eraan.” In Oostende heeft Mutsaers die bijzondere sfeer min of meer teruggevonden. Ook daar wonen zij, haar man en hond in een oud appartement met karakteristieke details. “Ze hebben in Oostende een beiaard die één maal per week de prachtigste concerten geeft. Onze ramen gaan dan altijd wijd open.”

(Tekst: Merel Blom)