Het jaar van Dries Verhoeven: de maker van het veelbesproken kunstwerk op de Neude | De Utrechtse Internet Courant Het jaar van Dries Verhoeven: de maker van het veelbesproken kunstwerk op de Neude | De Utrechtse Internet Courant

Het jaar van Dries Verhoeven: de maker van het veelbesproken kunstwerk op de Neude

Het jaar van Dries Verhoeven: de maker van het veelbesproken kunstwerk op de Neude
Foto: Pinelopi-Gerasimou
Een van de meest veelbesproken momenten van dit jaar was zonder meer het grote kunstwerk van Dries Verhoeven op de Neude. De fictieve bouwplaats zorgde voor veel reacties – positief en negatief. Het werd vooral een gespreksonderwerp over kunst en eigendom van de openbare ruimte. Niet veel later volgde een Code Radicaliteit van Verhoeven, een pleidooi voor ongevraagde kunst, waarin hij vragen stelt over het kunstlandschap in de stad. Hoe kijkt hij terug op het jaar? En wat wil hij bereiken met zijn kunst?

Een van de meest veelbesproken momenten van dit jaar was zonder meer het grote kunstwerk van Dries Verhoeven op de Neude. De fictieve bouwplaats zorgde voor veel reacties – positief en negatief. Het werd vooral een gespreksonderwerp over kunst en eigendom van de openbare ruimte. Niet veel later volgde een Code Radicaliteit van Verhoeven, een pleidooi voor ongevraagde kunst, waarin hij vragen stelt over het kunstlandschap in de stad. Hoe kijkt hij terug op het jaar? En wat wil hij bereiken met zijn kunst?

De Utrechtse theatermaker en kunstenaar Dries Verhoeven maakt wel vaker kunst die veel reacties oproept. Zo was hij in 2015 nog in het nieuws met zijn installatie Wanna Play op de Neude. Hij sloot zich tien dagen lang op in een glazen huis en met dating apps als Tinder en Grindr probeerde hij mensen het glazen huis in te lokken om zijn niet seksuele-behoeften te vervullen.

Hij had het in 2018 weer voor elkaar. Zijn kunstwerk op de Neude was zo mogelijk zelfs nog nadrukkelijker in het nieuws. Zijn fictieve bouwplaats genaamd Sic transit gloria mundi moest bezoekers het idee geven dat er een groot monument werd gebouwd voor het einde van de westerse hegemonie met een van zijn sokkel gevallen witte man. Als de bezoeker iets langer keek dan viel op dat de bouwvakkers, die acteurs waren, niet iets bouwden maar steeds dezelfde handelingen uitvoerden.

Hoe kijk je terug op het jaar 2018?

“Met heel veel plezier en trots. Het werk op de Neude was het belangrijkste wat we dit jaar met de studio hebben gerealiseerd. Ik was nogal dankbaar dat het mogelijk was om dit in Utrecht te realiseren en het maakte inhoudelijk nogal wat los bij de Utrechters. Het resultaat stond dicht bij de eerste schetsen, dan is een werk geslaagd voor me.”

Het kunstwerk op de Neude. Foto: Robert Oosterbroek

Het kunstproject was voordat het af was al onderwerp van gesprek. Ondernemers reageerden boos op de fictieve bouwplaats tijdens de opbouw, omdat ze hun terrassen moesten sluiten en klanten tegen houten spaanplaten aankeken.

“Ik heb niet de ambitie om te vermaken. Ik hoef mensen in de publieke ruimte niet te bevestigen in hun smaak. Maar wie kaatst kan de bal verwachten. Ik begrijp dat een horecaondernemer graag wil ondernemen, en in die week heeft hij minder biertjes kunnen verkopen. Het is zijn goed recht om daartegen te protesteren. Gelukkig dient de publieke ruimte niet alleen maar commerciële belangen, al bewegen we in Nederland misschien wel steeds meer in die richting. Ik zie het publieke domein toch vooral als politieke ruimte, een plek waar we elkaar, met al onze verschillende meningen, kunnen ontmoeten. Het kan niet zo zijn dat een ondernemer die ruimte als zijn bezit gaat beschouwen.”

Had je die reactie wel verwacht?

“De reactie van de ondernemers rond de Neude was een interessante toevalligheid. Ze stelden bijvoorbeeld dat hun terraspersoneel die week niets te doen had. Ik stelde daar tegenover dat er die week wel tien bouwvakkers met een niet westerse achtergrond aan het werk waren. Heeft de één meer recht op werk dan de ander, vroeg ik ze. Het kunstwerk ging over veronderstelde zeggenschap, over een toekomst waarin wij in het Westen niet meer de enige zijn die aan het roer staan. Wat dat betreft sloten de aannames die de terrashouders deden perfect aan.“

Je wist wel dat er een reactie zou komen van het publiek?

“We hebben het er vooraf wel over gehad dat mensen geïrriteerd zouden raken wanneer ze daadwerkelijk zouden geloven dat er een permanent monument werd gebouwd, zonder de stad eerst om haar mening te vragen. Maar precies over dat gevoel van onmacht wilden we het hebben, er zijn genoeg mensen in de wereld die geen zeggenschap hebben over de loop der dingen. Dat 11.000 mensen het werk zouden bezoeken had ik niet verwacht en daar kun je als kunstenaar alleen maar heel blij van worden. De reacties waren ook een stuk genuanceerder dan je zou verwachten op basis van wat online reaguurders schreven. Utrechters staan absoluut open voor het onbekende, zo bleek.“

Het kunstwerk moest de bouw van een monument voor het einde van de westerse hegemonie voorstellen. Dat werd uiteindelijk niet gebouwd – het ging om de discussie. Hoe reageerden mensen daarop?

“Ik kan me de reactie nog goed herinneren van een Marokkaanse vrouw die haar kinderen uitlegde dat het monument van de gevallen witte man een wereld zonder hiërarchie uitbeeldde. Ik vond het wel wat tragisch, dat ik haar vervolgens moest uitleggen dat het fictief was. Sommige mensen vonden het werk vooraf te exclusief, ze waren bang dat er niemand binnen zou komen, maar juist de houten schutting bleek ervoor te zorgen dat mensen wilden zien wat er achter te zien was, alsof je even naar de toekomst keek.”

Je hebt ook allerlei dreigmails ontvangen door het onderwerp van het ‘monument’.

“Ja, dat was wel schrikken. Dat werd aangezwengeld door een bericht van Geenstijl waarop het kunstproject als een initiatief vanuit moslims werd geframed. Daarna klommen heel wat boze witte mannen in de pen. Die vonden dat ik meehielp aan ‘het graf wat het Westen aan het graven is voor zichzelf’. De heftigheid van dat soort reacties liet me zien hoe reëel het angstbeeld voor sommigen is. Misschien zijn wij helemaal niet meer het centrum van de wereld. Ook economisch niet. Dat maakte ook reacties los van behoorlijk populistische of rechts-radicale initiatieven. Overigens werd er behoorlijk wat gepubliceerd dat niet klopte. Een Italiaanse krant dacht bijvoorbeeld dat het monument er echt zou komen. Het is verder niet mijn taak om te vertellen wat het wel of niet echt is. Het is de ontregeling waarin ik geïnteresseerd ben. Het twijfelen over de al dan niet écht gevallen witte man vind ik ook wel komisch eigenlijk.”

Hoe ervaar je die dreigmails?

“Die neem ik verder niet heel persoonlijk. De dreigmail is aan inflatie onderhevig. Hoe heftig ze soms ook is verwoord, het is tegenwoordig de overtreffende trap van een boze tweet.”

Je hebt vaker kunstwerken gemaakt die veel reacties opriep. Heb je deze dreigementen al eerder meegemaakt?

“Er zijn wel vergelijkbare werken van mij waarbij dat ook aan de hand was. Soms schieten mensen in de verontwaardiging, omdat ze zich een moment onzeker voelen door wat ze zien. Een oplossing kan dan zijn om een dader te zoeken die die onzekerheid heeft veroorzaakt. Sommigen veranderen van mening als ze doorhebben dat het kunst is. Het hoort er misschien een beetje bij. Het laten ontstaan van de twijfel en verwarring is onderdeel van mijn werk. Daardoor komt veel naar boven van hoe we denken. Het gaat me erom dat je zicht krijgt op je automatische piloot.”

In oktober van dit jaar kwam je samen met andere kunstenaars met een Code Radicaliteit. Daarin stel je dat Utrecht nog radicaler, vernieuwender en meer agenderend kan zijn op het gebied van kunst. Waarom vind je die boodschap belangrijk?

“Als kunstenaar word je door fondsen en overheden geconfronteerd met allerhande wensen, vragen en eisen. Niet zelden wordt de kunst als een soort duizend-dingen-doekje ingezet om oplossing te bieden voor allerhande maatschappelijke misstanden. Het is voor ons belangrijk om koers te houden, om toch vooral de kunst te maken die niet automatisch tot oplossingen of succes leidt. Als je in de kunstgeschiedenis kijkt, zie je dat werken die we nu belangrijk vinden in hun eigen tijd niet bepaald beantwoordden aan een vraag of wens. Daarnaast heerst er sinds de bezuinigen van acht jaar geleden bij sommigen de angst om grote risico’s te nemen, wat kan leiden tot veraangenaming en inhoudelijke simplificatie. Met die code willen we onszelf en de gemeente scherp houden.”

Hoe is dat pleidooi ontvangen?

“Het wordt inmiddels breed gedragen in de stad. Veel instellingen gaven aan dat het praten over waarde nog wel eens het gesprek over de inhoud verdringt, dat ze bijvoorbeeld zijn gaan denken in politieke beleidstermen. En als wij zoiets zelf niet op de agenda zetten, wie dan wel? Politici zeggen niet zo snel: kom maar met meer risicovolle plannen. Het word je wel op het je hart gedrukt dat je moet denken aan je marketing en de breedte van je doelgroep. Laat ik vooropstellen: dat kan hele goede en mooie werken opleveren, maar kunst is vaak beter in staat tot het creëren van interessante problemen dan in het oplossen ervan.”

Waar staat Utrecht op het gebied van agenderende kunst?

“Ik denk dat dat denken in succes en maatschappelijke waarde een landelijke ontwikkeling is. Maar ik zat laatst tegenover twee studentes die naar Rotterdam gingen in de trein. Die zeiden dat er zo weinig spannende kunst in Utrecht was. Dan vraag ik me af hoe dat komt. Ik denk niet door de demografie, de stad barst van de jonge cultureel geïnteresseerde mensen. Als het al zo is dat die studentes gelijk hadden, moeten we dat dan maar accepteren? Je hoort wel vaker dat Utrecht de stad van de consensus is. Ik weet niet of dat per definitie verkeerd is, maar laten we daar samen over nadenken. Daarom hebben we een steen in de vijver gegooid.”

Het is ‘een por in de zij om te midden van alle vragen, wensen en eisen toch vooral de kunst te maken en te tonen waar nog niemand om heeft gevraagd’. Moet alle kunst een por in de zij zijn?

“Nee, zeker niet. Abstracte schilderkunst kan net zo goed op het moment van creatie overbodig lijken, en zich pas na twintig jaar bewijzen. Waar het om gaat is dat we zuiver op de graat blijven. Dat we een oor dicht doen wanneer ons wordt ingefluisterd wat we eigenlijk zouden moeten maken of tonen. En als iemand ons dan zo nodig als linkse hobbyist wil verslijten dan moet hij dat maar vooral doen. Een zekere onverstoorbaarheid is van belang. Als de kunst ontstaat via het ‘u vraagt, wij draaien’-model, maakt ze zichzelf overbodig.”

Een por in de zij, die geef jij wel vaker. Ben jij dan zuiver genoeg?

“Dat is wel mijn doel, maar het is een continue oefening. Ik hoop grote groepen mensen te laten twijfelen over hoe we de wereld hebben vormgegeven. Door subtiele ontregeling in de publieke ruimte. Daar waar je het niet verwacht. Ik heb de afgelopen jaren ook genoeg onzuivere beslissingen genomen, beslissingen die misschien wel de aandacht versterkten, maar een werk niet direct ten goede kwamen. Zo’n code is een dankbaar kompas, ook voor mezelf.”

Dus we kunnen weer ontregeling verwachten in het komende jaar?

“Laat ik daar nog maar even niets over vertellen. Verwarring ontstaat wanneer je haar niet verwacht. Wat dat betreft zijn Utrechters gezegend dat we de meeste werken eerst in Utrecht presenteren, zij zijn proefkonijn.”

11 Reacties

Reageren
  1. Stephanie

    Als ik dit interview lees vanuit een ander ik-perspectief, bijvoorbeeld die van mevrouw Lot van Hooijdonk als theatermaker en kunstenaar in Utrecht. En het kunstwerk op het Neude vervang met het project “ de uithoflijn” wordt mij ineens alles duidelijk. Probeer het maar eens…..

  2. Janneman

    Volgende keer maar bij de Haarrijnseplas, zand genoeg en minder gezeur.

  3. Herman

    Jammer dat totaal gebrek aan zelfkritiek ontbreekt.
    Dit “kunstwerk” was overbodig, geldverkwistend en bracht niets. In het naar binnen gekeerde kunstwereldje is het goed en dat alleen maar omdat “men” erover praat, dat non-argument werkt altijd……

  4. Bill

    Wat een arrogantie die deze “kunstenaar” in dit artikel laat terugkomen. @Stephanie, u verwoordt het juist, had niet treffender kunnen zijn.

  5. Scherpschutter

    Ik moet bekennen dat ik niet zoveel (eigenlijk niets) begrijp van de Verhoeven’s van deze wereld. Het wereldbeeld is zo ongelofelijk misplaatst negatief, dat je je wel eens afvraagt of al die subsidie niet beter zou kunnen worden uitgegeven aan een pot Prozac i.p.v. “kunst” waar helemaal niemand vrijwillig voor zou betalen.

    Economisch staat de mensheid er sterker voor dan ooit in de historie. Vrijwel iedereen heeft een dak boven het hoofd en heeft te eten, zonder meer in Nederland. We reizen de hele wereld over. Schoon drinkwater was nog nooit zo breed beschikbaar. Medisch en technologisch worden anno 2018 wonderen verricht. De mens is het leven op aarde volledig meester geworden en is de elementen en natuur de baas. We zijn een unieke en zeer succesvolle levensvorm, in staat tot grote vreugde en geluk in het leven en staan aan de vooravond van generaties die totaal zorgeloos en hemels zullen leven op aarde….We gedijden geweldig als mensen!

    Waarom is het dan dan de meeste kunstenaars (zeker deze Verhoeven) er met lege blik in de ogen zo vreugdeloos op gebrand lijken te zijn om de mens als een soort geestesziek minderwaardig varken te portretteren dat machteloos in de koude modder ligt te spartelen….? Waarom die zucht naar het laagste van het laagste, dat nooit een drijvende kracht achter de succesvolle mens is geweest?

    Wat is toch gebeurd met het hoogst haalbare proberen te realiseren? De zoektocht naar het glorieuze in de mens? Het portretteren van de mens als held die hij is! Of zelfs ook maar gewoon iets ontzettend moois proberen te maken, waarbij het vakmanschap en schoonheid zelf centraal staan, in plaats van een of andere totaal misplaatste boodschap van algehele misere? Een boodschap die overigens nergens aanslaat. Het publiek lust er geen brood van, zie de toenemende noodzaak van subsidie….

    Ik begrijp het niet. Werkelijk niet. Ben je een redelijk jonge kunstenaar in de bloei van je leven…gebruik je je leven om de kunst in essentie kapot te maken door nihilistische anti-kunst te produceren. Negatieve (zo niet inktzwarte) waardeloze pulp. Why? Waarom zou een kunstenaar dit in hemelsnaam verkiezen boven het nastreven van het hoogst haalbare in het leven en het verrijken van kunst? Heel bizar…Kijk toch eens in de spiegel en wees eerlijk naar jezelf over wat je ziet, ‘kunstenaar’. Kunstverrijker of kunstverwoester, meer smaken zijn er niet.

    Wat ik al helemaal niet begrijp is waarom ik als belastingbetaler wordt geacht op te draaien voor dit grote niets, om niets, voor niets en voor niemand. Als belasting betalen een vrijwillige keuze zou zijn, dan is het vakje ‘bijdrage kunst’ wel het eerste dat ik zou uitvinken. Echte kunst verkoopt zichzelf en behoeft geen subsidie.

  6. proefkonijn

    Een “fictieve bouwplaats”…..zo vernieuwend!
    Weer eens iets heel anders dan de echte bouwplaats(en) waar we al 10 jaar tegenaan kijken en nog niet op uitgekeken mogen zijn.

    Lang Leve de voorgenomen beplanting van -de 16?- nieuwe bomen op de Neude.
    Gereduceerd tot 3, vanwege cultuur -op de lange duur- voor Utrecht te behouden;
    (citaat uit de 2takt-Brandbrief)

  7. G.H.

    Hè ja, de boze witte mannen worden van stal gehaald.
    “Ik ga niet inhoudelijk in op het punt (dat ik meehielp aan ‘het graf wat het Westen aan het graven is voor zichzelf’) dat wordt gemaakt, maar ik frame de groep critici door middel van een karikaturale simplificatie waarmee ik ze wegzet als dom en verongelijkt, waardoor ze het per definitie fout hebben en ik en mijn kunst juist goed.”
    Dat is geen por in de zij geven, dat is drammerig kenbaar maken dat je de waarheid in pacht hebt.

  8. Joost

    Gestoorde kunst, de makers levend van subsidie

  9. Marcel

    Laat de gewone man dit nu maar is begrijpen? Met al dit gedoe komt men als kunstenaar en als gemeente wel bij 80% van de mensen als kompleet onbegrijpelijk over. Zitten we daar nu op te wachten? Is dit een verrijking? Dacht t niet.

  10. waldorff

    Mijn leven was heel erg leeg en betekenisloos, maar sinds ik kennis heb genomen van Dries weet ik weer richting en betekenis aan mijn leven te geven. Ik ben dan ook wel 11.000 keer langs je kunstwerk op de Neude gelopen….
    Oh Dries wat ben ik blij dat jij er bent om voor mij te denken, verwarring te stichten , me uit mijn comfortzone te halen, een spiegel voor te houden en te duiden.
    Ik weet 1000% zeker dat als we later terugkijken je werk van onmetelijke betekenis zal zijn en de rest van de mensheid hoofdschuddend zal moeten toegeven dat ze jou betekenis niet heeft erkend.

    Zo en nu weer uit de sarcasme modus…

  11. George Knight

    Dries Verhoeven is een geweldige theatermaker waar Utrecht trots op mag zijn. Hij is een kunstenaar die niet aan de kant blijft staan. Hij steekt telkens weer zijn nek uit. Verhoeven maakt kunst politiek relevant, zonder pamflettistische kunst te maken. In zijn voorstellingen telt ook de emotie. Verhoeven is niet koud, maar wel koel. Hij betrekt de mensen bewust bij zijn voorstellingen. Daarom zoekt hij ook vaak de straat op. Dat is het omgekeerde van kunst in de ivoren toren.

    Het wereldbeeld van Verhoeven is niet negatief, maar kritisch. Hij doet wat een echte kunstenaar behoort te doen, maar wat vele kunstenaars nalaten. Verhoeven laat ons naar onze eigen wereld kijken, naar onze vanzelfsprekendheden, naar onze plaats in die wereld. Verhoeven zet op scherp, zonder te vervelen of zonder belerend te zijn. Dries Verhoeven is de parel in de kroon van de Utrechtse kunst.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).