De stad Utrecht beschikt over het op één na oudste stadsrecht van Nederland. Uniek DNA-onderzoek heeft deze week uitgewezen dat het stadsrecht is gemaakt van een kalf. Het onderzoek werd uitgevoerd door restauratoren van Het Utrechts Archief en onderzoekers van de Universiteit van York. Het is voor het eerst in Nederland dat dergelijk DNA-onderzoek naar documenten werd uitgevoerd.

Utrecht beschikt over het op één na oudste stadsrecht van Nederland, uitgegeven door Keizer Hendrik V in 1122. Hij liet de Utrechters een eed van trouw afleggen en gaf ze in ruil voorrechten, zoals vrijstelling van tolbetaling en het recht om een stadswal te bouwen. Daartoe vaardigde hij op 2 juni van dat jaar twee oorkonden uit, die beide als origineel bewaard zijn en zich bevinden in de collectie van Het Utrechts Archief.

Restauratoren van Het Utrechts Archief restaureerden beide stukken in de aanloop naar de Stadsdag, de verjaardag van Utrecht. Ze wilden door middel van DNA-onderzoek te weten komen welk dierlijk materiaal het perkament bevat. De oorkonden werden vervolgens op DNA-niveau onderzocht door de Universiteit van York. Daaruit bleek dat ze allebei zijn gemaakt van hoogwaardig kalfsleer, dat in de 12e eeuw erg kostbaar was.

Onderzoek stadsrecht

Dergelijk onderzoek is uniek in Nederland. Elly Pouwels, restaurator bij Het Utrechts Archief over het onderzoek: “We hebben speciale gum materiaal van de achterkant van de oorkonden afgehaald. De Universiteit van York heeft daarmee onderzoek gedaan naar welke dierlijke proteïnen er in dit materiaal zitten.” Verwacht werd dat het materiaal van geit zou zijn gemaakt omdat de meeste documenten uit die tijd van geit werden gemaakt. Dat het perkament van kostbaar kalfsleer was gemaakt, was dan ook een verrassend resultaat. Archivaris Kaj van Vliet, nauw betrokken bij het project: “Het onderstreept de bijzondere waarde die in 1122 al toegekend werd aan dit stadsrecht. Het ging niet om zomaar een oorkonde, maar om een stuk dat werd vervaardigd in opdracht van de keizer. Dat blijkt uit de opmaak van het stuk en het gehanteerde schrift. De gebruikte perkamentsoort bevestigt dat. Al deze uiterlijke kenmerken onderstreepten de keizerlijke statuur van de verleende privileges.”

DNA onderzoek naar documenten

De Universiteit van Dublin en de Universiteit van York deden al eerder onderzoek naar dierlijk DNA in oude documenten. Perkament wordt zo gebruikt als bron voor onderzoek naar veestapels en de ontwikkeling van landbouw. Van Vliet: “Maar het is voor het eerst dat we nu deze onderzoeksmethode toepassen op een Nederlands document, uit een periode waarin schriftelijke stukken maar heel spaarzaam zijn overgeleverd. Zo verkrijgen we nieuwe gegevens, bijvoorbeeld over de datering ervan. Die data zeggen ons iets over authenticiteit van de documenten, de maatschappelijke waarde ervan én over de tijdsgeest. Ditzelfde onderzoek willen we nu ook gaan toepassen op de andere oorkonden uit de 11e en 12e eeuw die we bewaren, en die een unieke verzameling zijn in Nederland.”

Het Utrechts Archief bewaart de grootste historische collectie van de stad en provincie Utrecht en beschikt met 30.000 stuks over de grootste middeleeuwse oorkondenschat in Nederland. Op 2 juni vertelt de restaurator van Het Utrechts Archief tijdens de Stadsdag meer over het DNA-onderzoek.

Zie hier hoe het DNA-onderzoek uitgevoerd wordt: