Al mag ‘Europa’ met het uitbreken van de monetaire en economische crisis onder Europa-breed (!) afgevuurde kritiek zijn komen te liggen; het Festival Oude Muziek Utrecht – dat vanaf komende vrijdag zijn 32^ste editie beleeft – trekt zich daar niets van aan. Het centrale thema ervan luidt klip en klaar ‘Europa’ wat te maken heeft met het 300jarige bestaan van de (tweede) Vrede van Utrecht. In 1713 werd daarmee een einde gemaakt aan een bundel twisten en bloedige oorlogen die zo’n anderhalve eeuw lang op het Europese continent hadden gewoed.

In Nederland zowel als in Vlaanderen is de vroeg-18^deeeuwse Vrede van Utrecht altijd wat onder tafel geschoven. De eerste Vrede van Utrecht van 1474 (toen Engeland  en continentale Hanzesteden besloten om voortaan geen handelsoorlogjes en –oorlogen tegen elkaar te voeren) leeft sowieso al niet in het collectieve bewustzijn van Nederlandssprekenden. Maar om in 2013 te gaan vieren dat het in 1713 met Nederlandse suprematie in de handel en op zee was gedaan? En dat de zuidelijke Nederlanden voortaan filiaal werden van het Habsburgs-Oostenrijkse keizerrijk? Nogal lastig op zijn zachtst gesteld.

Toch zijn er zwaarwegende redenen om de Vrede van Utrecht te gaan vieren. Dat vonden het stadsbestuur van de Domstad en het bestuur van de provincie Utrecht zo, waarvan ‘Ultrajectinum’ al eeuwen de hoofdstad is. Dat was meer om actuele redenen trouwens – promotie van stad en provincie – dan om zuiver historische: Utrecht ontpopt zich immers meer als meer als internationale stad van kennis en cultuur.

Wat in 1713 in Utrecht werd ‘uitgevonden’ was de creatie van vrede als zegmaar gebalanceerde uitslag van onderhandelingen aan tafel, in plaats van als altijd donkere uitkomst van gewonnen veldslagen. Dit was toentertijd geheel nieuw. Het in Utrecht ‘uitgevonden’ vredescreatiemodel heeft tot op de dag van vandaag in het internationale diplomatieke verkeer uitgehouden. Bepaald geen klein bier dus.

De Vrede van Utrecht was ook het eerste vredesverdrag van wereldomspannende betekenis, aangezien ook het bezit van buiten Europa gelegen koloniën opnieuw werd vastgesteld. Zo werd Gibraltar in zuidelijk Spanje een Britse enclave. Ik bedoel maar… Dit gelet op de thans (opnieuw) opklimmende spanningen tussen Spanje en Groot-Brittannië over de soevereiniteit van dit kleine Angelsaksisch-sprekende deel van het Iberische schiereiland. Alsof er in 1713 in Utrecht helegaar geen vredesverdrag, onder andere hierover, was ondertekend.

Rond 1713 tekende zich bovendien bij de toenmalige onderhandelingspartners – Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Portugal, Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Savoye – de wil af om in internationaal verband eindelijk eens rust in de Europese tent te realiseren – ‘Balance of Power’ – wat uiteindelijk pas met het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) definitief werd, dankzij ‘Europa’…

Vredesmuziek

‘Vrede’ dus in muziekfeestende Utrecht met vooral ‘Europa’ als de centrale programmatisch leidraad. Dit heeft het festival programmatisch ‘vertaald’ door naast duidelijk aan ‘1713’ gerelateerde composities tot uitvoering te laten brengen, zoals George Friderick Handel’s Utrecht Te Deum en Utrecht Jubilate (Domkerk, 31 augustus) en het ‘Van Spaanse Successieoorlog tot de Vrede van Utrecht’ door Camerata Trajectina (Geertekerk, 1 september)  ook andere vredemuziek voor het voetlicht te brengen.

De programmalijn ‘Europa’ in het festival richt zich met name op de muziek van componisten die in persoon dan wel qua afzet van hun werk overal op het Europese continent ‘school’ maakten. Dit zijn de Europeanen Johannes Ciconia (ca 1370-1412), Orlandus Lassus (1532-1594, diens naam prijkt in de grote hal van het voormalige Amsterdamse stadhuis [17^de eeuw] thans het Koninklijk Paleis op de Dam –, Johann Jacob Froberger (1616-1667, die Utrecht in 1650 met een bezoek vereerde) en Georg Muffat (1653-1704). Composities van deze meesters komen in allerlei bezettingen aan de orde.

Het festival heeft dit jaar de Belgisch-Vlaamse musicus Paul van Nevel met zijn Huelgas Ensemble uitverkoren als Artist in residence. Van Nevel maakt zich in vier concerten sterk voor de muziek van Orlandus Lassus. Opmerkelijk: een concert staat in het teken van Lassus door amateurzangers!

Een andere, niet minder belangrijke muziekpersoonlijkheid die zich in klank en ook in taal (lezing) zal laten kennen is de Amsterdamse klavecinist Bob van Asperen. Deze oud-leerling van wijlen Gustav Leonhardt, de doyen van de oude muziek sinds WO2, richt zich op het werk van de eertijds wijd en zijd vermaarde, even virtuoze als expressieve Weense klaviermeeste Froberger. Diens complete (overgeleverde) oeuvre zette Van Asperen nog niet eens zo lang geleden op de digitale schijf.

Europese Hoofdstad

Met maar liefst 160 activiteiten – concerten, fringeconcerten (next generations!), de befaamde Oude Muziekmarkt, twee internationale luitdagen, symposia, lezingen, diners met menu’s uit 1713 et cetera – lijkt de ambitie van het festival om even de Europese Hoofdstad van de Oude Muziek te zijn – de Belgisch-Vlaamse directeur Xavier Vandamme tekent ervoor – realiteit te worden. En dit in weerwil van de, laten wij het hier vriendelijk houden, ‘terugtrekkende bewegingen’ die de Nederlandse overheid ook jegens het succesvolle festival (opklimmende bezoekcijfers!) heeft gemaakt sinds het aantreden van het huidige neoliberale kabinet-Rutte.

En dit dan in de wetenschap dat het Festival Oude Muziek Utrecht qua inkomsten zijn eigen broek grotendeels zelf weet op te houden via kaartverkoop, sponsoring en donaties. In deze economisch krappe tijden is dit, wederom, geen klein bier.

Rob van der Hilst

Festival Oude Muziek Utrecht (32^ste editie) wordt van 23 augustus tot-en-met 1 september 2013 gehouden.
Locaties: voornamelijk in het (beloopbare) historische stadscentrum van Utrecht.
Voor nadere informatie en voor het bestellen van kaarten: www.oudemuziek.nl