Het slotconcert van de 32^ste editie van het oude muziekfestival, gisteravond in het sinds 1674 (toch nog enorme) Domkerkfragment, had iets timide-achtigs over zich. Dat lag niet zozeer aan het Huelgas Ensemble dat onder leiding van Paul van Nevel een reeks motetten van Orlandus Lassus, met een opvallend beschouwende inslag, etaleerde. Maar aan het afscheid móeten nemen van een zomers-culturele ‘happening’ die de oeroude binnenstad van Utrecht tien dagen lang glans en gezelligheid verschafte. Daarom (een beetje) weemoedigheid alom dus gisteravond wat echter vanaf vandaag totaal weggeblazen wordt door duizenden van energie knetterende en kwetterende scholieren in het basisonderwijs. Oftewel normaliteit is heringetreden en dat is prima zo: ’t is weer voorbij die mooie zomer, ook in Utrecht.

Seizoen 2013-2014 is geopend!

Door: Rob van der Hilst

Wat al die duizenden festivalbezoekers uit binnen- en buitenland (die dit jaar goed zijn voor ruim 55.000 bezoeken aan ca 200 festivalactiviteiten: tien procent meer bezoeken dan in het vorige jaar) in het festival zochten en klaarblijkelijk vonden? Daarover heb ik wel enige ideeën.

Toen ik in 1976-77 als kersverse muziekstudent aan een Utrechtse concertorganisator op zijn verzoek het plan indiende, in de vorm van ‘één A4tje’ (u kent deze uitdrukking wel), om in de Domstad een jaarlijks festival oude muziek te houden, was dit om in betrekkelijk korte tijd, in geconcentreerde vorm en via verschillende themalijnen het beste van het beste op het gebied van de (houdt u vast) ‘authentieke muziekpraktijk’ te presenteren. En passant vermeldde ik dat in 1985 het driehonderdste geboortejaar van Johann Sebastian Bach aan de orde zou zijn – stip aan de horizon – dus wat lette ons?

Wel, een heleboel. Want om zoiets volstrekt nieuws te beginnen? Daarvoor zijn zin voor lobby richting overheid, fondsen en bedrijfsleven, minstens adequaat marketing- en briljant organisatietalent en enorm doorzettingsvermogen nodig. Hierover bleken actieve leden van een in Utrecht gevestigde stichting die historisch-verantwoorde uitvoeringen van muziek uit oude tijden hoog in het vaandel had en heeft staan, in ruime mate te beschikken: in 1982 startten zij het festival. Ik schreef er vele jaren braaf over in Trouw, want journaille had inmiddels succesvol naar mij gelonkt.

IN HET HART

Het knappe van het Utrechtse oude muziekfestival is dat het de Oude Muziek (mét hoofdletters) zeg maar definitief uit de sfeer van het pittoreske haalde waarin het ooit, begin-20^ste eeuw, was ontstaan. En dat het zich eigenlijk ook geen ene barst aantrok van een maatschappelijke tegenbeweging die in de 1960er jaren op gang kwam waarin oude muziek de muzikale poot leek te gaan worden van een vrij omvattende tegencultuur. Die van linnen tassen en broeken, gierst met kievitsbonen op houten bordjes en soortgelijke aardige, zachte uitingen.

De Amsterdamse klavecinist, organist en dirigent Gustav Leonhardt (1928-2012) had hen hierin reeds de weg gewezen: vanaf het begin van zijn carrière had hij het uitvoeren van klassieke muziek uit oude tijden volgens som heel aparte, eigen principes uit voorbije eeuwen – de kennis laat staan het besef daarvan was met name in de loop van zich fors industrialiserende 19^de eeuw volstrekt verdwenen – zegmaar in het Amsterdamse Concertgebouw gedacht, niet in ‘alternatieve’ schuren en keldertjes. Dus in het hart van de (burger-)muziekcultuur en het is precies daar waarin het Festival Oude Muziek Utrecht verkeert en daarin floreert.

Wat al die bezoekers, die uit alle windstreken naar Utrecht zijn gekomen, nou precies in het festival hopen aan te boren? Festivalvrijwilliger Eelke (27) uit Groningen – een van de ruim tachtig (!) juniore en seniore dames en heren die alle festivalactiviteiten concreet realiseerden – is er glashelder over. Tot voor enkele jaren wist hij weinig laat staan had hij weinig op met klassieke muziek. Door zijn Utrechtse vriendin werd hij min of meer, bij wijze van zomeractiviteit, naar het festival gelokt om daarin net zoals zij als vrijwilliger mee te draaien. Elk concert dat hij met zeg maar wapperende handen bijwoonde, betekende weer een ervaringstegeltje erbij. En dan gaat het hem, net afgestudeerd historicus, om veel meer dan slechts geluidsillustraties beluisteren bij reeds bestaande kennis over een allang voorbije tijdperken. Oude muziek als venster op het verleden dus en inspirerend tot en met voor het nú. Zo ongeveer leeft het festival voor hem.

Voor het seniorenechtpaar Hans en Annie, dat in deze kolommen al eerder aan het woord kwam, betekent het bijwonen van festivalconcerten ook het opzoeken naar hun eigen wortels: als ex-kerkelijken – hij katholiek, zij protestants – zetten zij zondagmorgens geen voet meer in de kerk (“Dat sijpelde gewoon uit ons leven, ging heel geleidelijk, niks dramatisch hoor”) maar tijdens het Utrechtse festival komt alles, doelbewust en tot hun plezier, terug. Hans:  “Iedereen die naar Utrecht komt heeft wel een reden of een pakketje redenen om er naartoe te gaan. Je weet gewoon dat het verhaal van Nederland ooit op het Domplein is begonnen, ergens in de verre oudheid met het christendom in de hoofdrol. Dat speelt voor mij zeker mee om hier te zijn en week lang van de ene historische plek naar de andere te rennen. Annie: “Jawel, dat is zeker zo. Maar het gaat toch in eerste plaats om de muziek zelf. Vind ik. Wat je hier in een week tijd aan prachtigs hoort, daar kun je dan een jaar mee vooruit. Toch?“

FESTIVAL 2014

Hoofdthema van het (33^ste) Festival Oude Muziek in 2014 – van 29 augustus t/m 7 september – is ‘Habsburg’: de naam van een hoogadellijk geslacht dat niet alleen Oostenrijk, Bohemen en Hongarije eeuwenlang als keizers en koningen bestierde vanuit machtscentra Wenen, Praag en Boedapest, maar ook het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Daar waartoe het ‘boven-Moerdijkse’ deel van het huidige Nederland formeel tot 1648, de Vrede van Munster, behoord heeft. De familie Habsburg zelf telde zowaar componerende leden, dus dat kan volgend jaar nog wat worden.

Naar het zich thans laat aanzien zal het bezoekerscentrum van het festival in het hernieuwde, verbouwde en uitgebreide Muziekcentrum TivoliVredenburg worden gevestigd. Daarmee ruilt het festival de buitengewoon geslaagde plek – qua inrichting en ligging in de binnenstad – Pandhof bij de Dom in voor het koele concerthuisbeton aan het Vredenburg.

‘Beetje dom’ zou daarover inmiddels koningin Máxima zeggen, maar ook dwalen moet nu eenmaal kunnen…