Begraafplaats Sint Barbara, die in 1875 werd aangelegd, is de laatste rustplaats van veel Utrechters, bekende en minder bekende. Ik kom er graag en daarvoor heb ik, net als ieder andere bezoeker, zo mijn eigen redenen. Wat mij er treft is vooral de rust, maar ook de enorme verscheidenheid aan graven die, verspreid over ruim een eeuw, een tijdsbeeld laten zien. Ik beschouw het als een openluchtmuseum, voor iedereen dagelijks geopend.

Om een kort historisch beeld te schetsen, zal ik bij de entree van de begraafplaats beginnen en dus bij het poortgebouw. Het werd gebouwd in 1875 en is ontworpen door de architect Alfred Tepe (1840-1920) die ook de inrichting van het terrein tekende. Later zou hij ook het ontwerp voor de kapel maken. De directeur van de begraafplaats moest destijds verplicht op de begraafplaats wonen. Nu is dat niet meer zo; toen de huidige directeur de woning kreeg aangeboden bedankte hij vriendelijk en werd de woning aan een niet-werknemer van de begraafplaats verhuurd. Achter de woning is nu het administratiekantoor van de begraafplaats gevestigd, maar was aanvankelijk de ruimte waar overledenen werden opgebaard. Ook deed het dienst als ontvangstruimte waar koffie werd geschonken na een begrafenis.

Sint Barbara is volgens de huidige statuten een private instelling van de Rooms-Katholieke Kerk. Het heeft een onbezoldigd bestuur en de geldmiddelen worden onder andere verkregen uit bedrijfsvoering (lees begrafenissen), giften, legaten en erfstellingen. Er staan tien mensen op de loonlijst; drie fulltime krachten die werkzaam zijn in de buitendienst, drie parttime administratieve krachten waaronder de directeur en vier oproepkrachten die worden ingezet bij ontvangsten na een begrafenisplechtigheid.

Tot zover beknopt iets uit het verleden en heden van Sint Barbara, ik wil vooral ingaan op wat ik zie aan kunstuitingen in deze oase van rust.

Direct na binnenkomst staat links, tegenover de zijkant van het poortgebouw, het jongste monument van Sint Barbara, het zogenoemde Indië-monument. Het is een gedenkteken dat is opgericht voor de Utrechtse mannen die in Nederlands-Indië en Nederlands-Nieuw-Guinea zijn omgekomen tussen 1945-1962. Op het monument, dat is ontworpen door Alphons van Hoorn, staan op beide zijden de 51 namen van de omgekomen mannen ‘geschreven’. Dit gedenkteken is pas op 18 december 1999 door de toenmalige burgemeester Brouwer-Korf met een sobere plechtigheid onthuld. Dit monument werd opgericht op initiatief van het Comité Indië-monument Utrecht. Dit comité werd gevormd door mensen die vonden dat deze in Indië gestorven militairen meer eer en een gezamenlijke rustplaats verdienden.

Iets verder, ook aan de linkerkant, is in 1964 een ereveld ingericht voor gevallen Nederlandse militairen uit de Tweede Wereldoorlog. Er staan vijftig, uit Portlandsteen gehouwen, identieke monumenten met daarop de Nederlandse leeuw. Jaarlijks wordt hier op 4 mei een herdenkingsdienst gehouden. Door Utrechtse jongeren worden dan bloemen op de graven gelegd. Er zijn meer omgekomen Nederlandse militairen op Sint Barbara begraven, maar zij liggen verspreid over het kerkhof.

Wordt vervolgd.

Meer informatie over Sint Barbara? www.begraafplaats-stbarbara.nl

Boek: Gewijde Aarde door Ton H. M. van Schaik. Verkrijgbaar bij Sint Barbara. € 10

tekst: Marcel Gieling