Grensverleggende kunst aan de bibliotheek in Utrecht maakt de tongen los | De Utrechtse Internet Courant Grensverleggende kunst aan de bibliotheek in Utrecht maakt de tongen los | De Utrechtse Internet Courant

Grensverleggende kunst aan de bibliotheek in Utrecht maakt de tongen los

Grensverleggende kunst aan de bibliotheek in Utrecht maakt de tongen los
Kunstenaar Maarten Baas. Foto: Nina Slagmolen
De entree van de gloednieuwe bibliotheek aan de Neude moet opvallend worden. Met het gepresenteerde kunstwerk van Utrechter Maarten Baas gaat dat zeker lukken. De lichtinstallatie, die niet zal misstaan bij een casino in Las Vegas, laat de ogen van voorbijgangers naar de ingang schieten. Dat veel inwoners van de stad gehecht zijn aan hun voormalige postkantoor en de nieuwe huiskamer van de stad – zoals de Centrale Bibliotheek zichzelf omschrijft – blijkt wel uit de vele reacties op het werk. Grenzen verleggen is niet nieuw voor Baas, die al eerder furore maakte met het verbranden van een Rietveld-stoel.

De entree van de gloednieuwe bibliotheek aan de Neude moet opvallend worden. Met het gepresenteerde kunstwerk van Utrechter Maarten Baas gaat dat zeker lukken. De lichtinstallatie, die niet zal misstaan bij een casino in Las Vegas, laat de ogen van voorbijgangers naar de ingang schieten. Dat veel inwoners van de stad gehecht zijn aan hun voormalige postkantoor en de nieuwe huiskamer van de stad – zoals de Centrale Bibliotheek zichzelf omschrijft – blijkt wel uit de vele reacties op het werk. Grenzen verleggen is niet nieuw voor Baas, die al eerder furore maakte met het verbranden van een Rietveld-stoel.

Eigenlijk hadden Utrechters al weken door de gangen van het boekenpaleis moeten lopen. Op 13 maart zou de nieuwe Centrale Bibliotheek met een groot feest de deuren openen, maar dat ging vanwege de bekende reden niet door. Het was dan ook een grote opluchting dat de bibliotheek sinds 11 mei weer open mocht. Toch bleef de bibliotheek ook tijdens de sluiting onder de aandacht. Een van de redenen daarvoor was het nieuwe kunstwerk. Het gaat in de bieb niet alleen om het lenen van boeken. De instelling heeft ook de taak om kunst onder de aandacht te brengen, het monumentale gebouw is daar een prachtig podium voor. Vijf Utrechtse kunstenaars werden geselecteerd om het pand te verfraaien. De eerste vier werken zijn al te bewonderen – als de bibliotheek haar deuren opent. Het vijfde werk werd onlangs gepresenteerd. Bij de presentatie hoorde eigenlijk een debat over kunst in de buitenruimte, maar ook dat kon niet doorgaan.

Tekst gaat verder onder afbeelding

De bibliotheek weet als geen ander dat kunst kan schuren en ook tot nadenken moet aanzetten. Dat kan zowel door het kunstwerk zelf komen; in Utrecht hebben we onder andere ervaring met de UFO op de inktpot, de theepot op Hoog Catharijne, Che Guevara op de Croeselaan en De Haas op de Neude. Maar het is ook een ontwikkeling dat de selectie van kunstenaars al debat oproept; toen de Kunstcommissie van de bibliotheek bekendmaakte wie de vijf geselecteerde makers waren, lieten verschillende partijen zich hier ook al over horen. Het ging namelijk om ‘vijf witte mannen’, wat niet uitblinkt in diversiteit. Kunst kan aan alle kanten schuren, en helemaal in de ‘huiskamer van de stad’.

Bijzondere plek

Voor Maarten Baas is het in ieder geval speciaal dat hij het kunstwerk mag maken. “Ik maak gelukkig vaker werken die bedoeld zijn voor bijzondere plekken. De klok op Schiphol is daar natuurlijk een mooi voorbeeld van. Maar wat het nu extra bijzonder maakt is dat dit in mijn eigen stad is. Natuurlijk, exposeren in New York is ook erg mooi, maar hier weten mensen die langslopen ook precies dat ik de maker van het werk ben.” Toch is het voor Baas niet extra lastig om juist voor zo’n iconische plek in de stad een werk te maken: “Het is niet extra moeilijk, maar wel moeilijk, ik vind het altijd moeilijk. Wat ik ook maak, een ladekast voor mijn oom of een kunstwerk in de openbare ruimte, ik wil altijd het beste maken.”

Dat Baas dit keer op keer ook lukt blijkt ook wel uit zijn oeuvre. Hij wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke autonome Nederlandse auteur-ontwerpers van de eenentwintigste eeuw, omdat zijn werken het snijpunt van kunst en design zijn. Hij is vooral bekend door de werken Smoke (verbrande meubelen), Clay (meubels van klei) en Real Time (serie uurwerken). De New York Times vermeldde zowel Smoke als Clay in de Top 25 Design Classics of the Future.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Impressie van het kunstwerk

Nu is het de beurt aan de bibliotheek, waar het opvallende werk boven de ingang moet komen. Het kunstwerk krijgt de naam Intellectual heritage mee en laat het contrast zien van de locatie en van Utrecht. Zo omschrijft Baas het contrast tussen het monumentale pand, de Oudegracht en rustige plekken in de historische binnenstad met de uitbundige stad waar studenten leven en grote evenementen zijn. “Juist hier op de Neude komt dat samen. Het extraverte leven versus het introverte leven. Die twee werelden op zo’n klein stukje stad vond ik een interessant uitgangspunt.”

Die contrasten komen ook naar voren in de verschijningsvorm van het kunstwerk. De Las Vegas-achtige stijl met neonlicht en kleurrijke en drukke vormen wordt gecombineerd met poëzie en Latijnse uitdrukkingen. Ook nijntje, als Utrechts icoon, ontbreekt niet in het werk en haakt aan bij De Haas die verderop op het plein te vinden is. “Het kunstwerk is door de verlichting en uitbundigheid ook Instagrammable, dat is weer een contrast met het stoffige imago dat bibliotheken van oudsher kunnen hebben. Hetzelfde als een Shakespeare tekst in neonletters een contrast vormt. Zo komen er twee werelden samen in het werk.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Lofzang

Dat zo’n opvallend werk aan stadsplein de Neude reacties ging oproepen wisten de betrokkenen natuurlijk ook. Naast lofzang vragen mensen zich ook af of het wel zo opvallend zou moeten zijn, anderen noemen het niet passend omdat het werk wel op een monumentaal gebouw wordt geplaatst. De Commissie Welstand en Monumenten kijkt over de schouder van Baas ook mee. De leden kijken niet naar de inhoud van het werk, het is geen kunstcommissie, maar moeten ervoor zorgen dat de monumentale waarde van het gebouw niet aangetast wordt. Tijdens zo’n commissievergadering gaat het dan over kabeltjes, bevestigingen en technische details. Dit is niet voor iedere kunstenaar een favoriete bezigheid. Baas is ondertussen gewend dat er wordt meegekeken. “Het is een kritische commissie, maar ik voel mij wel zeer goed begrepen. De feedback die ze gegeven hebben, zie ik ook als een verbetering. Mijn werk kenmerkt zich regelmatig door een lossige stijl, maar de afwerking is juist altijd heel hoog. Dat moet hier ook gebeuren.” De commissie kwam tot de conclusie dat het monumentale Post Utrecht klaar is voor het kunstwerk.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Kapitein

Hoewel de commissie niet kijkt naar het kunstwerk inhoudelijk, doen Utrechters niets liever. Baas wil het liefst met zijn werk iedereen aanspreken: “Van een klein kind dat totaal geen interesse heeft in kunst, tot de museumdirecteur van het beste kunstmuseum van de wereld. Er is geen grotere splitsing mogelijk, maar ik wil het liefst iedereen bereiken. Mijn werken zijn ook niet te abstract, dat ze alleen begrepen worden door iemand die vijf kunstgeschiedenisboeken heeft gelezen. Het is toegankelijk.” Iedereen aanspreken is overigens iets anders dan iedereen tevreden te stellen: “Dat gaat niet lukken in Utrecht met ruim 350.000 inwoners. Het is net als een kapitein op een schip, als die naar iedereen luistert dan zal het schip alleen maar rondjes varen. Dat is ook niet de bedoeling. Een kunstwerk moet ook geen grijze soep zijn, dan is het ook weer niks.”  Een kunstwerk mag Utrechters ook zeker aan het denken zetten. “Net als dat een uitvinder iets nieuws wil uitvinden, wil een kunstenaar ook grenzen verleggen. Een discussie over een kunstwerk is dan weer geen doel op zich, maar een symptoom waarmee weer nieuwe inzichten komen.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ook het verbranden van de Rietveld-stoel riep reacties op. Ook dat was een Utrechts icoon. “Het is kenmerkend voor kunst dat het niet meteen omarmd wordt, denk ook maar aan het Rietveldhuis. Terwijl Utrecht daar nu heel veel aan te danken heeft. We zijn er trots op. Altijd als er wat nieuws gemaakt wordt, moet het even landen. We hebben het voormalige postkantoor in ons hart gesloten, en dan gaan veranderingen niet zonder slag of stoot. Het kunstwerk moet er juist aan meehelpen dat ook het gebouw weer meer onder de aandacht komt.” Dat het gebouw weer onder de aandacht wordt gebracht zal niemand ontkennen, maar de schetsen laten wel iets belangrijks weg. Voor de ingang, en dus voor het kunstwerk, staat ook een enorme boom. “Ik heb het ontwerp daar ook op aangepast. Het werk is eigenlijk vanaf alle kanten te bewonderen. Ook het neonlicht kan door de boom stralen. Daarnaast heeft de boom niet het hele jaar door bladeren.” Dat een kunstwerk zorgt voor debat is duidelijk, maar een boom ervoor omhakken – iets wat de kunstenaar en ook de bibliotheek niet opperen – gaat in boomliefhebbend Utrecht sowieso te ver.

De bibliotheek wil graag, als het weer mogelijk is, alsnog een debat organiseren over kunst in de buitenruimte. Er moet overigens ook nog een vergunning worden aangevraagd bij de gemeente voor het plaatsen van het werk.


Hoe is de selectie tot stand gekomen?

Om een goede selectie van verschillende kunstwerken te maken heeft de bibliotheek een kunstcommissie in het leven geroepen met specialisten op het gebied van kunst. Deze commissie bestaat uit voorzitter Bart Rutten – directeur Centraal Museum Utrecht, Fleur Junier – conservator, Frank Koolen – beeldend kunstenaar en intendant Annelou Evelein – urban curator. Zij schreven de opdracht uit en startten de selectieprocedure met een longlist van 100 Utrechtse kunstenaars. Daaruit selecteerden ze vijf kunstenaars, zowel landelijk en internationaal bekend als aanstormend talent, te weten: Jan Willem Deiman, Frank Halmans, Daan Paans, Jop Vissers Vorstenbosch en Maarten Baas. Vier kunstopdrachten zijn inmiddels gerealiseerd. ‘Intellectual heritage’ van Maarten Baas is het vijfde kunstwerk.

De financiering voor de uitvoering van deze kunstwerken is in 2019 gerealiseerd, dankzij een unieke samenwerking tussen het BPD Cultuurfonds, K.F. Hein Fonds, Fentener van Vlissingen Fonds, Mondriaan Fonds, Stichting Het Boellaardfonds, Stichting Stokroos, de Bibliotheek Utrecht en de Gemeente Utrecht. Die laatste heeft een aparte projectsubsidie cultuur beschikbaar gesteld. De kosten van de vijf kunstwerken – voor uitvoering van alle vijf ontwerpen, materiaalkosten en honoraria voor de kunstenaars – bedragen in totaal 182.000 euro. Het werk van Maarten Baas is het grootste. Omdat het in de buitenruimte wordt uitgevoerd, is het relatief duurder dan de andere werken.

12 Reacties

Reageren
  1. Peter Tol

    Heel opmerkelijk DUIC! Ik ben dan ook vooral nieuwsgierig naar aanleiding van welke informatie dit stuk tot stand is gekomen. Het lijkt nu alsof het besluit al officieel genomen is, maar zienswijzen op dit kunstwerk kunnen echter nog zeker tot 22 juni worden ingediend, gezien de datum van onderstaand bericht van wethouder Klein, 11 mei.

    “Op dit moment is er nog geen besluit genomen op de ingediende aanvraag om vergunning voor het plaatsen van het kunstwerk. Door de gemeente zal op grond van de door de commissie Welstand en Monumenten en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uitgebrachte adviezen een ontwerpbesluit worden genomen.

    Het ontwerpbesluit wordt met de bijbehorende stukken via de website Officiële Bekendmakingen gepubliceerd. Gedurende de periode van 6 weken dat het ontwerpbesluit ter inzage ligt kan een ieder zienswijzen naar voren brengen op het ontwerpbesluit. Na deze periode zal door de gemeente Utrecht met medeweging van eventueel ingediende zienswijzen een definitief besluit op de ingediende aanvraag om vergunning worden genomen. Het definitieve besluit wordt te zijner tijd eveneens gepubliceerd op de website Officiële Bekendmakingen.”

  2. D.

    Smaken verschillen.

    In deze tijd kan het geld wel beter besteed worden dunkt me…

  3. Piet

    Ik vind het nog steeds een wanstaltige verschijning en verkermissing van Utrecht.
    Wat is er mis met de huidige letters die mijn inziens prima matchen met de oude letters van Posteryen en Telegrafie!

  4. Katja

    Is toch duidelijk zo ? Er staat “bibliotheek”. Waarom een “kunstwerk” bovenop de entree ? Als je niet kunt lezen heb je er ook niets te zoeken.

  5. Don

    € 182.000 in tijden dat zorgmedewerkers nog steeds tekorten hebben aan hulpmiddelen. Ik ben benieuwd wat zorgmedewerkers hiervan denken die keihard gewerkt hebben en jarenlang op de nullijn hebben gezeten. En dan een dergelijk bedrag uittrekken voor deze kitscherige kul ronduit stuitend. Dit past prima bij een bordeel ergens op een industrie terrein maar niet op ons monumentaal postkantoor.

  6. Aanstoot

    De vraag is of kunst alleen maar is bedoeld om op te vallen. Als dit zo is dan kunnen we in dit geval spreken van een geslaagd kunstwerk. Alleen denk ik, dat deze overweging geen voorwaarde is voor kunst. Als het de enige voorwaarde is, dan wordt hier een grote fout gemaakt. Als kunst meer is dan opvallend zijn, dan gaat het ook om andere dingen. Bij een gebouw als dit zou het wat mij betreft dus ook moeten gaan om harmoniëren met de omgeving. Als het dat doet , mag het vervolgens ook best opvallen. graag zelfs. Maar wat hier is bedacht vind ik dus een foeilelijk wangedrocht.

  7. Joy

    Opvallend ontwerp met visie, dat straks helaas vrijwel volledig verdwijnt door de onvostrekt onlogisch positie van de boom pal voor de entree. Deze verplaatsen of weg halen zou optimaal zijn !

  8. Rogier

    1 april is inmiddels al twee maanden geleden geweest, dit kan toch niet echt zijn?

  9. jan scherjon

    Een “kunstenaar” die de Stoel van Rietveld in de brand heeft gestoken neem ik
    niet serieus ,wel de snobs in de “kunstwereld” !

  10. wollie

    eens met piet; ik raad iedereen van harte aan de letters boven de ingang van post utrecht eens goed te bekijken. heel knap gevouwen uit stukken hoekprofiel.

  11. Pee

    Voor het geld wat het ”kunstwerk”heeft gekost had ik persoonlijk een totaal andere kijk op een kunstwerk gegooid en elementen van de omgeving toegepast ,op een manier dat toch opvalt en waar iedereen tevreden
    Over had kunnen zijn.
    Maar ja, mij is niet gevraagd om dit te verwezenlijken .

  12. wm ouwerkerk

    ik zou om te beginnen de twee kastanjebomen uitgraven (als de bladeren weer gevallen zijn natuurlijk) en elders in de stad plaatsen zodat vrij zicht op het gebouw als kunstwerk, dan kunnen we altijd nog zien.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).