Aan de gebouwen van Gerrit Rietveld is al het overbodige weggelaten. Er zijn dan ook geen kunstwerken of decoraties aan te vinden. Zijn eerste architectuuropdracht uit 1919 vormt hierop een uitzondering: de juwelierswinkel Begeer aan het Oudkerkhof 27. Het is moeilijk voor te stellen dat Rietveld in hetzelfde jaar z’n beroemde lattenleunstoel maakte.

Nadat Rietveld zich in 1917 als zelfstandig meubelmaker vestigde deed hij ook allerlei ander ontwerpwerk, zoals penningen en grafisch werk. De eerste opdracht voor een gebouw kwam van Cornelis Begeer, de (half)broer van zijn vroegere werkgever. Twee panden aan het Oudkerkhof moesten worden samengevoegd tot één winkelpui. Hoewel het gevelontwerp gezien de latere Rietveld niet erg modern was, was het bouwtechnisch vooruitstrevend: de pui is van beton. Eerst werden houten mallen gemaakt van de diverse onderdelen, die daarna gegoten werden en vervolgens aan het pand gemonteerd.

Rietveld verluchtigde de massieve gevel met vier hoekbeelden (twee-aan-twee naast de ramen), een aantal ornamenten en onder de beide etalages de letters CORNELIS L.J. BEGEER / JUWELIER. Zowel de beelden als de tekst lopen om de hoek naar de verdiept liggende etalageruiten, wat een bijzonder diepte-effect geeft. De reliëfs lijken op het eerste gezicht uit natuursteen gehouwen, maar zijn van beton en waren vooraf uitgesneden in de houten bekistingsmallen. Ze vormen dus een onlosmakelijk onderdeel van de vlakke gevelwand.

Hooglied

De sterk gestileerde mensfiguren zijn en profil afgebeeld. Ze lijken haast Egyptisch of Assyrisch en hebben in ieder geval iets Oosters. Rietveld heeft ze waarschijnlijk gebaseerd op illustraties van Bart van der Leck bij het Hooglied van Salomon. Dit minst religieuze bijbelboek bezingt de liefde tussen bruid en bruidegom — misschien een verwijzing naar de trouwringen die de juwelier verkocht? De bruid lijkt bovendien een juwelenkistje vast te hebben. De typografie van Van der Lecks Hooglied-uitgave uit 1905 werd verzorgd door de Utrechtse architect Piet Klaarhamer, bij wie de jonge Gerrit Rietveld in dezelfde tijd vormgevingslessen volgde. Blijkbaar hadden de afbeeldingen toen indruk op hem gemaakt.

De blokkige letters en hoekige figuren aan het Oudkerkhof doen ook denken aan het grafische werk van Gerrit Rietveld rond 1918, zoals een affiche voor de ‘Vereniging van Onthouders onder Nederlandsch spoor- en tramwegpersoneel’, een ex-libris voor de musicus Schellink en het vignet voor zijn eigen meubelmakerij aan de Van Ostadelaan. De laatste twee waren houtsnedes, een techniek die een wat grove stijl afdwingt, net als de betonmallen voor de gevel. Rietveld ontwierp ook het briefpapier voor Cornelis Begeer, maar de stijl daarvan was minimalistisch. Het meubilair daarentegen, dat hij tegelijk met de verbouwing voor de juwelierswinkel maakte, heeft nog de sierlijkheid van de Jugendstil. Deze tafels, stoelen en fauteuils van eikenhout zijn bewaard in het Centraal Museum.

Dat Rietveld als meubelmaker talent had voor beeldhouwkunst kwam niet alleen omdat zijn vader hem had geleerd om ornamenten te snijden uit hout. Gerrit had rond zijn zestiende vakken als beeldhouwen, houtsnijden, tekenen en schilderen gevolgd aan de avondschool van het Utrechtsch Museum van Kunstnijverheid aan de Wittevrouwenkade. Eén van de docenten was de bekende edelsmid Anthonie Begeer. Rietveld werkte vanaf 1907 voor Begeer en diens zoon Carel als tekenaar en modelleur van medailles, zilverwerk en andere siervoorwerpen. Naast zijn werk volgde hij lessen kunstgeschiedenis. Ook werd hij lid van het Genootschap Kunstliefde, waar hij in 1912 vier schilderijen exposeerde, waaronder een portret van Begeer senior.

De Stijl

Voor ‘een Rietveld’ doen de geveldecoraties archaïsch aan, maar in hun tijd gezien waren ze best modieus. Ze waren verwant aan de kunst aan Amsterdamse School-gebouwen — denk aan de statige beelden in het Utrechtse postkantoor — en aan de omslagen van het invloedrijke blad Wendingen van Hendrik Wijdeveld dat sinds 1918 verscheen. Het tijdschrift De Stijl van Theo van Doesburg was weliswaar een jaar eerder begonnen, maar was veel marginaler. Rietveld sloot zich in 1919 aan bij De Stijl. De juwelierswinkel vormt dus de laatste getuige van de ‘oude’ of beter gezegd de jonge Rietveld.

Het ontwerp kon op waardering rekenenen: in 1920 won het een bronzen medaille van de Utrechtse afdeling van het Genootschap Architecture et Amicitia. Een krantenbericht daarover vermeldt alleen het pand en niet eens de naam van de ontwerper! Enkele jaren later verbouwde Gerrit Rietveld nog een juwelierswinkel: de Goud en Zilversmid’s Compagnie aan de Kalverstraat in Amsterdam. Misschien vormde Begeer de aanleiding, maar Rietveld hanteerde ondertussen een heel andere stijl waarin ruimtelijkheid centraal stond.

Hoewel er in de loop der tijd verschillende winkels aan het Oudkerkhof 27 hebben gezeten (tegenwoordig beddenwinkel Hästens), is de Rietveld-gevel bewaard gebleven en inmiddels een beschermd monument. Wel is het beton later meermaals geverfd, waardoor de ‘scherpe kantjes’ eraf zijn. Bijgaande kleurenfoto’s uit 1970 laten zien dat een gevelrestauratie de moeite waard is.