Kunst aan gebouwen: Jongen en meisje van de Utrechtse Schoolvereniging | De Utrechtse Internet Courant Kunst aan gebouwen: Jongen en meisje van de Utrechtse Schoolvereniging | De Utrechtse Internet Courant

Kunst aan gebouwen: Jongen en meisje van de Utrechtse Schoolvereniging

Kunst aan gebouwen: Jongen en meisje van de Utrechtse Schoolvereniging
Beelden door Henriëtte Vaillant, 1923. Foto's: Arjan den Boer
Niet alle beelden die op gebouwen worden aangebracht zijn automatisch monumentale kunst, die onlosmakelijk verbonden is met de architectuur. Twee beeldjes van kinderen op de USV-school aan de Frans Halsstraat lijken in eerste instantie ‘los’ op de luifel te staan. De markante plaatsing in de hoek van de entree en de inhoudelijke link met de school maken ze toch tot een geslaagd voorbeeld van kunst aan gebouwen.

Niet alle beelden die op gebouwen worden aangebracht zijn automatisch monumentale kunst, die onlosmakelijk verbonden is met de architectuur. Twee beeldjes van kinderen op de USV-school aan de Frans Halsstraat lijken in eerste instantie ‘los’ op de luifel te staan. De markante plaatsing in de hoek van de entree en de inhoudelijke link met de school maken ze toch tot een geslaagd voorbeeld van kunst aan gebouwen.

De Utrechtse Schoolvereniging (USV) ontstond in 1919 tijdens een ‘schoolstrijd’ in Utrecht-Oost. Er waren teveel aanmeldingen voor de kort daarvoor geopende en bijzonder moderne Mecklenburg-school. Een deel van de leerlingen — per loting bepaald — moest naar de ‘volkse’ school aan de Abstederdijk. De welgestelde ouders, die rond het Wilhelminapark woonden, legden zich daar niet bij neer en richtten een eigen lagere school voor neutraal-bijzonder onderwijs op. Deze begon in 1920 met 94 leerlingen in een houten gebouw op de hoek van de Frans Halsstraat en de Jan van Scorelstraat. Twee jaar later brandde dit bouwsel af, waardoor de realisatie van een echt schoolgebouw in een stroomversnelling kwam. De kosten werden deels gedragen door de overheid, deels door de ouders.

De architecten van de nieuwe school waren de oud-directeur gemeentewerken A.H. Op ten Noort (1881-1975) en zijn compagnon L.S.P. Scheffer. Zij lieten zich wat de buitenzijde met overstekende daken betreft inspireren door de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright, en voor het interieur door de Amsterdamse School. Dat laatste is te zien aan de geglazuurde bakstenen, het glas-in-lood en siersmeedwerk in het trappenhuis. Het L-vormige gebouw bestaat uit twee vleugels: één met lokalen (in twee lagen) en één met het gymnastieklokaal. Deze gymzaal (later vernieuwd) leek opvallend veel op die van de school aan de Mecklenburglaan.

Peinzend duo

De ingang aan het schoolplein is in de binnenhoek van de L-vorm onder een diagonale betonnen luifel. Bovenop de gemetselde hoekelementen met plantenbakken staan twee beelden van kinderen: een jongen met bal en een luisterend meisje. Ze zijn ongeveer een meter hoog en gemaakt van bruin keramiek.

De beelden stellen natuurlijk leerlingen voor, althans in symbolische zin, want de kinderen zijn naakt (niet ongebruikelijk in de kunst, wel in het onderwijs). Ze maken duidelijk dat er op school zowel gespeeld als geleerd wordt. Niet toevallig zit de jongen met bal aan de kant van de gymzaal en het meisje bij de lokalen. De kinderen kijken nogal serieus, om niet te zeggen peinzend. De jongen zit met opgetrokken knieën, het meisje op haar knieën met een vinger aan haar lippen. Stilte is immers een voorwaarde om goed te kunnen luisteren.

Het duo werd in 1923 vervaardigd bij de Steen- en Kleiwarenfabriek Oudenzorg-Canton in Leiderdorp. De modellen waren geboetseerd door de beeldhouwster Henriëtte Vaillant (1875-1949), die vaker met Oudenzorg-Canton samenwerkte. Zij was in Utrecht geboren, maar woonde in Den Haag, waar ze ook was opgeleid aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Haar leermeester was de beeldhouwer Arend Odé (1865-1955).

Art deco

Henriëtte Vaillant maakte vooral kleinplastiek, losse beeldjes dus. Ze was gespecialiseerd in dierfiguren zoals kikkers, schildpadden en vogels, uitgevoerd in geglazuurd aardewerk — onder andere door De Porceleyne Fles in Delft — maar ook houtsnijwerk. Ze exposeerde regelmatig, bijvoorbeeld bij de Nederlandse Kring van Beeldhouwers, de Haagse Pulchri Studio en in 1920 als een van de Nederlandse kunstenaars op de Biënnale van Venetië.

Werk van Henriëtte Vaillant was in 1919 ook in haar geboortestad Utrecht te zien: op de St. Maarten-tentoonstelling in het gebouw Kunsten en Wetenschappen. Ze won er een zilveren medaille. In 1925 kreeg Henriëtte een eervolle vermelding op de Exposition internationale des arts décoratifs et industriels modernes in Parijs. Uit deze expositie ontstond later de benaming Art deco voor de decoratieve stijl waaronder ook het werk van Vaillant geschaard kan worden.

Van Henriëtte Vaillant is geen andere kunst aan gebouwen bekend, wat de twee beelden aan de school in de Frans Halsstraat uniek maakt. Wel ontwierp zij in de jaren dertig tegeltableaus aan de bruggen over het Twentekanaal.

De jongen en het meisje van de USV-school hebben een kleine eeuw overleefd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vorderden de Duitsers het schoolgebouw, maar richtten geen schade aan. Ingrijpender was de complete vervanging en uitbreiding van de rechtervleugel in 1989, na een fusie met een kleuterschool. Sinds 2002 is de school een gemeentelijk monument, inclusief de beelden. De USV houdt ze in ere, zo blijkt uit het logo waarin de beelden zijn verwerkt. Wel zouden de regenpijp en klimbeveiliging eromheen netter afgewerkt kunnen worden.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

geen Reacties

Reageren

Er zijn nog geen reacties geplaatst.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).