Kunst aan gebouwen: Kunstwerk van negen verdiepingen aan de Stadionflat | De Utrechtse Internet Courant Kunst aan gebouwen: Kunstwerk van negen verdiepingen aan de Stadionflat | De Utrechtse Internet Courant

Kunst aan gebouwen: Kunstwerk van negen verdiepingen aan de Stadionflat

Kunst aan gebouwen: Kunstwerk van negen verdiepingen aan de Stadionflat
Muurschildering door Jan Boon, 1958. Zie onderaan de volledige foto. Bron: Arjan den Boer
Het mooie aan kunst aan gebouwen is dat de afmetingen echt monumentaal kunnen zijn, vergeleken met ‘museumkunst’. Enkele Utrechtse flats uit de jaren vijftig en zestig beschikken over kunstwerken die vele verdiepingen bestrijken.

Het mooie aan kunst aan gebouwen is dat de afmetingen echt monumentaal kunnen zijn, vergeleken met ‘museumkunst’. Enkele Utrechtse flats uit de jaren vijftig en zestig beschikken over kunstwerken die vele verdiepingen bestrijken.

In 1958 verrees de eerste ‘tienhoogflat’ van Utrecht op de hoek van de Stadionlaan en Adriaen van Ostadelaan. Een groot bord gaf tijdens de bouw de beoogde doelgroep aan: ‘Luxe flats te koop voor zelfbewoning’. De Stadionflat werd ontwikkeld door bouwbedrijf Barreveld & Rijksen en ontworpen door architect P.J. Koster (1892-1961) uit Zeist. De 45 drie- en vierkamerwoningen kregen een ultramoderne uitrusting inclusief Bruynzeelkeuken ‘met ingebouwde ijskast’, huistelefoon, centrale antenne-inrichting en stadsverwarming.

Fraai aanzien

Het dertig meter hoge bouwwerk is niet op palen gefundeerd maar op een gewapende betonplaat. De flat, met gevels van gele baksteen en stalen kozijnen, heeft een knik in de richting van de Van Ostadelaan ter markering van de entree met draaideur. Op de galerijen worden de stalen balustrades gekruist door verticale buizen voor regenwaterafvoer, die bij brand ook voor bluswater gebruikt konden worden.

De Utrechtse kunstenaar Jan Boon voorzag de Stadionflat van een kunstwerk van negen verdiepingen hoog met als thema vogels. Op elke galerij, precies boven elkaar, maakte hij een muurschildering op een cementachtige ondergrond van ongeveer 2,5 bij 2,5 meter. Door de lijnen in de voorstelling lijken de schilderingen uit de verte op mozaïeken, maar van dichtbij heeft de gebruikte schildertechniek – tamponneren – juist een diffuus effect. Foto’s van het kunstwerk lijken daardoor altijd wat onscherp. Het ritme van de horizontale galerijen en verticale regenpijpen, gecombineerd met de repeterende schilderingen van Jan Boon, geeft de Stadionflat z’n fraaie aanzien. 

Monumentale kunst

Jan Boon (1918-1988) werkte voor de oorlog als reclametekenaar en volgde tekenlessen bij Willem van Leusden. Vervolgens kreeg hij aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam les van Heinrich Campendonk, de invloedrijke hoogleraar Monumentale kunst. Daar ontmoette hij kunstenares Erika Visser, met wie hij in 1943 trouwde. Het huwelijk hield niet lang stand; Visser hertrouwde met de surrealistische schilder Joop Moesman en Boon met de dochter van Willem Wagenaar, een andere Utrechtse surrealist. Schoonmoeder Elisabeth Wagenaar had een kunsthandel Achter Sint Pieter, waar Jan Boon regelmatig exposeerde.

Boon werd vooral bekend door zijn mozaïeken. Voorbeelden zijn de De vier windstreken in de Noordertunnel van het station en het mozaïek in de hal van de PEGUS-centrale aan de Atoomweg (nu Eneco). Ook in verschillende Utrechtse scholen zijn nog mozaïeken van hem te vinden. Een bijzonder kleurrijk exemplaar in zwembad Den Hommel werd in 1990 helaas gesloopt. Een voorbeeld buiten Utrecht vormen de drie vloermozaïeken Lucht, land en water in station Eindhoven, die onlangs zijn gereconstrueerd.

Op veel van Boons werken zijn dieren afgebeeld, zoals vogels, vissen of herten. Het Utrechts Nieuwsblad schreef in 1959: ‘Kostelijke voorbeelden van toegepaste kunst – maar dan met een krachtige nadruk op het woord ‘kunst’ – zijn de mozaïektafels van Jan Boon Azn., die in zijn scheppingen in dit genre iets van de verheven-schone Ravennatische mozaïek-kunst in de vormentaal van de twintigste eeuw weet te doen herleven.’ Men vergeleek zijn werk dus met de wereldberoemde mozaïeken van Ravenna! Hij signeerde zijn werk trouwens als Jan Boon Azn. om verwarring te voorkomen met een gelijknamige schilder. Boon werkte ook als tekenleraar op de internationale school in kasteel Beverweerd bij Werkhoven.

Men vergeleek het werk van Jan Boon met de wereldberoemde mozaïeken van Ravenna

Experimentele materialen

Behalve mozaïeksteentjes, die hij vaak zelf uit Italië haalde, gebruikte Jan Boon graag experimentele materialen. Zo maakte hij betonreliëfs aan de Paus Adriaanschool aan de Oudegracht. Het meest opmerkelijk is het asfaltkunstwerk van dertig bij dertig meter op het Herderplein in de Halve Maan (Oog in Al) uit 1955. Het was bedoeld als (rol-)schaatsbaan en werd gemaakt door wit en zwart asfalt in houten mallen te gieten. De geabstraheerde plant- en dierfiguren ontleende Boon ‘aan de wereld der fossielen’.

Eveneens in de Halve Maan – de buurt waar Boon zelf woonde – maakte hij in 1957 een wandmozaïek over vier verdiepingen op de zijgevel van een flat (hoek Von Kleistlaan/Lessinglaan). Motief was het beeldmerk van levensverzekeringsmaatschappij De Utrecht: een man die een boom plant waar vrouw en kind de vruchten van plukken. De verzekeraar was namelijk medefinancier van het gebouw. Wellicht zorgde de publiciteit rond dit kunstwerk ervoor dat de ontwikkelaar van de Stadionflat, waarvan de bouw net was begonnen, Jan Boon ook inschakelde. Op de ontwerptekening waren de schilderingen namelijk nog niet te zien.

Het kunstwerk aan de Stadionflat kan wat hoogte betreft Boons magnum opus genoemd worden, al moet het in oppervlakte wedijveren met het Herderplein. Het is mooi dat er nog zoveel werken bewaard zijn van deze voor de jaren vijftig beeldbepalende Utrechtse kunstenaar. Dat blijft zo: zowel de Stadionflat als het Herderplein zijn sinds kort gemeentelijk monument.

Muurschilderingen door Jan Boon, 1958. Bron: foto Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

3 Reacties

Reageren
  1. Bayerwald

    Utrecht wordt steeds mooier, onze ogen geopend door onze onvolprezen stadsgids Arjan. Wederom dank.

  2. C

    Geniet ook altijd weer van de gedegen, informatieve en interessante stukken van Arjan den Boer, dit keer nota bene over de ‘eigen’ flat.

  3. William Poutsma

    Weer wat geleerd 🙂 Ik vind die flat aan de (Von) Kleistlaan ook fraai; is geen gemeentelijk monument.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).