Kunst aan gebouwen: Neon in de Lange Nieuwstraat | De Utrechtse Internet Courant Kunst aan gebouwen: Neon in de Lange Nieuwstraat | De Utrechtse Internet Courant

Kunst aan gebouwen: Neon in de Lange Nieuwstraat

Kunst aan gebouwen: Neon in de Lange Nieuwstraat
Rebus in neon door Korrie Besems, 1991 (foto: Het Utrechts Archief)
Veel van de beste voorbeelden van kunst aan gebouwen dateren uit de Wederopbouwperiode, toen kunstenaars zich ‘dienstbaar’ opstelden aan de architectuur. Later werkten ze autonomer, minder gebonden aan het gebouw. Maar ook toen ontstonden er soms succesvolle symbioses, zelfs aan oudere gebouwen. Bijvoorbeeld de UFO op de Inktpot, maar ook de rebus aan het Woudagebouw. Dit neonkunstwerk werd onlangs van de ondergang gered en wacht op herplaatsing.

Veel van de beste voorbeelden van kunst aan gebouwen dateren uit de Wederopbouwperiode, toen kunstenaars zich ‘dienstbaar’ opstelden aan de architectuur. Later werkten ze autonomer, minder gebonden aan het gebouw. Maar ook toen ontstonden er soms succesvolle symbioses, zelfs aan oudere gebouwen. Bijvoorbeeld de UFO op de Inktpot, maar ook de rebus aan het Woudagebouw. Dit neonkunstwerk werd onlangs van de ondergang gered en wacht op herplaatsing.

Het zogeheten Woudagebouw aan de Lange Nieuwstraat wordt momenteel onherstelbaar verbeterd. Het voormalige psychiatrisch Krisiscentrum van de Willem Arntsz Stichting (Altrecht) wordt omgevormd tot woningen. Het krijgt gevels van burgerlijke baksteen, terwijl die oorspronkelijk van ruw beton waren. Het pand werd rond 1970 gebouwd in brutalistische stijl – afgeleid van het Franse beton brut (kaal beton). De architect was Utrechter Sjoerd Wouda (1915-1987), die eerder gebouwen op De Uithof had ontworpen en de Pniëlkerk in Oog en Al. Het Woudagebouw was geen schoonheid – maar had wel een uitgesproken karakter, zeker in combinatie met de neonrebus. Die vormde een perfect complement op het ongepolijste bouwwerk, en gaf er kleur en diepte aan.

Boodschap ontcijferen

Het kunstwerk werd in 1991 gemaakt voor de buitenexpositie Nachtregels, georganiseerd door Sjarel Ex van het Centraal Museum. Op 25 plekken in de stad zorgde tekstuele lichtkunst ‘s avonds voor verwondering, onverschilligheid of ergernis. De tijdelijke opzet verklaart waarom de rebus met bouwhekken als frame aan het Woudagebouw werd gehangen. In ambachtelijk glasgeblazen neonletters stond er, voor wie de tijd nam de rebus op te lossen: ‘Daar waar je niet bent daar is het geluk’. Een citaat van Goethe, bekend uit de liederen van Schubert. Misschien ook een verwijzing naar de gemoedstoestand van psychiatrische patiënten?

De bedoeling is dat de REBUS na renovatie ‘on tour’ gaat om vervolgens een definitieve plek te krijgen

De kunstenaar was Korrie Besems (1961). Zij studeerde Monumentale vormgeving aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch. De neonrebus was een van haar eerste grote werken in de openbare ruimte. Later maakte Besems ook een lichtsculptuur op en rond het Utrechtse zwembad De Kwakel. Uit haar werk blijkt een fascinatie voor de combinatie van tekst en beeld. Zo toonde ze op de ‘binnententoonstelling’ van Nachtregels in het Centraal Museum foto’s die met teksten beschilderd waren. In een rebus komen tekst en afbeeldingen echter nog meer samen. Meestal vertolken neonletters snelle reclameboodschappen, in dit geval moet je de boodschap eerst ontcijferen en er vervolgens even op kauwen. Desondanks is het volgens de kunstenaar geen moeilijke of elitaire kunst; het spelelement maakt het werk ook gewoon leuk voor jong en oud.

Reddende engel

Na afloop van een half jaar Nachtregels bleven enkele werken behouden, zoals de vleugels van Ilya Kabakov aan het politiebureau Tolsteeg (nu Louis Hartlooper Complex). De rebus werd na verloop van tijd eigendom van de Willem Arntsz Stichting. Omwonenden hadden echter last van het neonlicht; eerst kwam er een knop waarmee zij de rebus zelf konden uitschakelen (!), na enkele jaren bleef het licht definitief uit (het is wel cynisch dat het meestal niet lukt om commerciële lichtreclame te dimmen, maar kunst wel). Vanwege de tijdelijk bedoelde ophanging en door verwaarlozing raakte de rebus in slechte staat. Toen besloten werd het Woudagebouw een facelift en nieuwe bestemming te geven, strandde een eerste poging om het werk elders onder te brengen. Het dreigde de glasbak in te gaan.

Reddende engel was Ann de Vries, bewoner van het Museumkwartier die toen zij de voorbereidende sloopwerkzaamheden zag contact zocht met de gemeente en de kunstenaar. In maart 2017 slaagde ze er binnen drie weken in samen met vrijwilligers (collega’s uit de culturele sector) Project REBUS te starten: de afname van het werk met gesponsorde klim- en bouwmaterialen, onder toeziend oog van Korrie Besems. Momenteel liggen de neonbuizen in gedemonteerde staat opgeslagen. Daarmee is het project niet af: de rebus moet gerepareerd worden en een nieuwe locatie gevonden. De bedoeling is dat het werk na renovatie eerst ‘on tour’ gaat langs festivals en musea, om vervolgens een definitieve plek te krijgen.

Hulp gezocht

Enkele opties zijn al onderzocht, maar 26 meter breed past niet overal en aan de montage zijn kosten verbonden. Het liefst heeft Ann een plek in de binnenstad. Opties zijn bijvoorbeeld de nog kale ‘stegen’ rondom TivoliVredenburg of de buitenmuur van gevangenis Wolvenplein, die herontwikkeld gaat worden. Net als aan de Lange Nieuwstraat komt de rebus het best tot z’n recht aan een wat ongenaakbaar gebouw met een ruw oppervlakte. Hoewel – de terug te brengen glazen gevel van de voormalige Galeries Modernes aan de Lange Viestraat (nu Blauwe Planeet) zou ook heel mooi zijn: daar zat ooit neonreclame. Wie concrete suggesties heeft of Project REBUS wil helpen met het projectplan en de fondsenwerving: projectrebusutrecht@gmail.com.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

2 Reacties

Reageren
  1. Barend

    Excusez Arjan, maar te stellen dat het Woudegebouw – weliswaar onherstelbaar – ‘verbeterd’ wordt, gaat me te ver. Nu er een volle verdieping bovenop gepropt wordt, wordt de Lange Nieuwstraat opgescheept met een massieve steenklomp die alle lucht uit dat deel van de straat perst. Helaas.

  2. Arjan den Boer

    @ Barend: ‘verbeterd’ moet dan ook als sarcastisch gelezen worden.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).