Deze serie over mogelijke nieuwe monumenten uit de periode 1970-2000 sluit af met een opmerkelijk woonhuis. Robert van den Hout vulde in 1999 het gat aan de Twijnstraat aan de Werf met een bouwwerk dat met z’n moderne vormen en materialen iets toevoegt aan de historische omgeving. Het huis hoort in het rijtje bijzondere architectenwoningen in Utrecht, zoals het Rietveld Schröderhuis en het Mart van Schijndelhuis.

Tot 1953 stond aan de Rondpoort — een steegje dat van de Twijnstraat naar de werf loopt — een vervallen huis. Na de sloop bleef het perceel tientallen jaren braak liggen. Er groeide een boom en sommigen gebruikten het als vuilstort. Eerdere bouwplannen mislukten omdat het kleine oppervlakte moeilijk rendabel was te maken. Architect Robert van den Hout woonde elders aan de Oudegracht en werkte aan restauraties en stadsvernieuwing in de binnenstad, zoals sociale woningbouw in de Zwaansteeg en appartementen in de voormalige brouwerij De Boog aan de Oudegracht, tegenover de Twijnstraat aan de Werf. Hij had al langer de droom om in deze buurt een eigen huis te ontwerpen en liet zijn oog vallen op het gat. Toen het lukte om de grond te kopen, was het volgende probleem om op een oppervlakte van 6 bij 6 meter een volledig woonhuis te realiseren.

Open hoek

Op de kleine kavel stapelde de architect vier woonruimtes als blokken bovenop elkaar. Het vierkante grondvlak ligt iets gedraaid ten opzichte van de gracht en de rooilijn. Door de derde bouwlaag — de woonkamer met keuken — iets naar buiten toe te draaien, herstelde de architect de lijn met het water en de andere gevels. Tegelijkertijd werd zo het uitzicht vanuit de woonkamer over de Oudegracht veel weidser, zodat zelfs de Domtoren zichtbaar is. Haakse schuifpuien zorgen ervoor dat één hoek van de woonkamer helemaal opengeschoven kan worden, zonder tussenstijl. Hierdoor gaan binnen en buiten naadloos in elkaar over, een spectaculair effect dat Gerrit Rietveld al had toegepast in het hoekraam van het Rietveld Schröderhuis en Mart van Schijndel in een van de patio’s van zijn woning aan het Pieterskerkhof.

De bovenverdieping heeft een open gedeelte voor een dakterras met even spectaculair zicht. Twee verdiepingen lager — bedoeld als slaapkamer — is er een panoramische erker die ook in lijn met de gracht uitsteekt, evenals de omlijsting van de openslaande duren naar de werf in het souterrain. De gevelbekleding van de open, gedraaide gedeeltes is van zink, terwijl de gesloten delen bedekt zijn met mahoniehouten multiplaten met epoxy, die ook in de scheepsbouw gebruikt worden. Het contrast tussen deze ruwe en verfijnde materialen en tussen de rechte en gedraaide gedeeltes levert een bijzonder lijnenspel op.

De vier gestapelde woonvertrekken zijn van bescheiden formaat. Ook met zijn slimme oplossingen hiervoor spiegelde Van den Hout zich bewust of onbewust aan Rietveld en Van Schijndel. De blinde muren zijn gebruikt voor vaste kastwanden: de achterwand voor kabels en installaties en de zijwand voor bergruimte en boeken- en keukenkasten. Zo zijn er nauwelijks losse meubels nodig, afgezien van tafels, stoelen en banken. Een compacte spiltrap verbindt niet alleen de verdiepingen, maar laat bovendien ook licht door. Net als buiten contrasteren de materialen met elkaar, zoals de stalen trap en de cementen dekvloer met het esdoorn en kersenhout van de kastenwanden.

Verrijking

Niet iedereen weet moderne architectuur in een historische omgeving te waarderen. Toch kijken velen bewonderend naar het huis aan de Rondpoort. Door de bescheiden maat en de warmte van het mahoniehout vormt het geen dissonant, maar een verassende toevoeging. De architect won er in 2001 zelfs de publieksprijs van de Rietveldprijs mee. In het juryrapport stond: “Het huis verstevigt de band tussen het wonen en de historische stad en is een verrijking voor de stedelijke cultuur”. Van den Hout vindt dat de binnenstad geen ‘openluchtmuseum’ moet worden: “Door er iets moderns tussen te zetten laat je zien dat de stad leeft en zichzelf vernieuwd. Dáárom is een stad als Utrecht zo leuk.”

Bettina van Santen, die een inventarisatie maakt van mogelijk nieuwe gemeentelijke monumenten: “Het huis past zich nadrukkelijk niet aan bij de historische omgeving, maar is toch — of juist daarom — een verrijking van dit stukje binnenstad. Het is knap hoe de architect elke verdieping onderscheidend heeft gemaakt en het toch een vanzelfsprekend geheel is geworden. Het ‘Rietveldraam’ zorgt niet alleen voor optimaal uitzicht, maar is ook een mooie verwijzing naar de Utrechtse architectuurgeschiedenis.”

In 2021 schrijft Arjan den Boer op deze plaats over verdwenen horeca in Utrecht.