De actieve ‘inspraakwijk’ Lunetten kreeg in 1984 het ‘het neusje van de zalm op het gebied van welzijnscentra’. De Musketon bood plaats aan een bibliotheek, theaterzaal, bejaardentrefcentrum, kinderdagverblijf, jongerencentrum en buurtwerk. Ook de architectuur moest duidelijk maken dat het een laagdrempelige ontmoetingsplaats voor alle wijkbewoners was.

De Musketon is genoemd naar de musketonhaak, een type ophanghaak waaraan ooit musketten hingen en waarmee snel een verbinding kan worden gemaakt. De naam moest ‘de bindende kracht van de gemeenschap’ symboliseren. Buiten staat een metershoge ‘Musketon’ van roestvrijstaal van beeldhouwer Johan Wagenaar. Het is een geabstraheerde versie van de haak, aan de wijk geschonken door Ontwikkelingsmaatschappij Lunetten.

De veelzijdige opzet van het complex sloot aan bij het structuralisme, een bouwstijl met oog voor de menselijke maat die sinds de jaren zestig in zwang was. Kenmerkende elementen: meerdere gelijkwaardige ingangen in plaats van één centrale entree en semi-openbare ontmoetingsruimtes zoals een binnenstraat. Deze zijn herkenbaar bij De Musketon, evenals typische interieuronderdelen uit die tijd, zoals een zitkuil, bar en open haard.

Het complex is volgens een rasterstructuur ontworpen, waarbij kleine gebouwdelen zich in verschillende hoogtes herhalen. Zo wordt een massieve indruk vermeden. De betonnen kolommen, liggers en bogen zijn binnen en buiten zichtbaar gelaten. De gevels zijn gevuld met glas, donkere houten kozijnen en ruwe lichtgrijze betonsteen. Onder de ramen weerspiegelen omgekeerde driehoeken van donkere steen de puntdaken, die met hun oranje dakpannen het meest kleurrijke element vormen. Hoewel het complex qua opzet uit het voorgaande decennium had kunnen stammen, verraadt het ‘grijze’ kleurenpalet de datering in de jaren tachtig.

De architect was Peter Strijker van het bureau Knoop en Nieuwveld uit Nieuwegein, die ook de woningwetwoningen in het Verdomhoekje hadden ontworpen. Na zijn afstuderen aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam had Strijker eerst bij Environmental Design in Amersfoort gewerkt, zoals aan de verbouwing van de Thorbecke Scholengemeenschap in Utrecht en het voetgangersgebied dat Utrecht CS met Hoog-Catharijne verbond. Later vertrok Peter Strijker naar de gemeente Lelystad om daar hoofd ruimtelijke ontwikkeling te worden.

Tegelkunstwerk

Een grote keramische tegelwand siert over 20 meter de binnenstraat van De Musketon. Dit werk van kunstenaar Willem Lenssinck werd bekostigd uit de percentageregeling. Het thema is verstedelijking oftewel de bouw van de wijk Lunetten. De ene helft toon in frisse kleuren de oorspronkelijke weilanden met knotwilgen en vee, terwijl de andere kant een uitvergroting laat zien van de bouwtekening van De Musketon. Het kunstwerk is tegenwoordig nog in goede staat, ook al wordt de wand nu gebruikt om stoelen tegenaan te zetten.

De binnenstraat, met geglazuurde bruine plavuizen, was bedoeld als een soort foyer. Door verschillende verbouwingen heeft de ruimte z’n oorspronkelijke vorm niet meer, maar vervult nog wel een centrale functie. Bij in gebruiksname schreef het Utrechts Nieuwsblad: ‘Rond de ontmoetingsruimte liggen de overige onderdelen van De Musketon gegroepeerd: peuterspeelzaal, het kinderdagverblijf, het jongerencentrum, het bejaardentrefcentrum en de ruimtes voor het buurtwerk. De grote evenementenzaal ziet eruit als een professionele theaterzaal met de regiekamer, kleedkamer en zelfs een lift om tafels en stoelen te kunnen opbergen onder het podium.’ De hele bovenverdieping was gereserveerd voor de bibliotheek.

Volgens de eerste beheerder, Rob Beijer, was De Musketon ‘het neusje van de zalm op het gebied van welzijnscentra’. Doordat het buurtwerk in Lunetten al enkele jaren bestond, was het nieuwe activiteitencentrum direct goed gevuld met activiteiten en initiatieven. Lunetten kende, zo vertelde Beijer, een grote groep actieve wijkbewoners. Zo was ook de bouw van De Musketon begeleid door een werkgroep waarin bewoners zitting hadden.

Opknapbeurt

Na ruim 35 jaar wil de gemeente De Musketon moderniseren. Inrichting en installaties zijn verouderd en het gebouw zou ‘opener, lichter en meer uitnodigend’ moeten worden. Waar tot voor kort de kinderopvang zat moet een gezondheidscentrum komen. De Musketon blijft een plek voor ontspanning en ontmoeting, maar over de aanpassingen wordt nog gediscussieerd. Gebruikers en bewoners, verenigd in het Platform Samen Musketon, zijn bang dat de intieme sfeer verloren gaat. Bovendien willen zij de functie van de theaterzaal behouden, terwijl de gemeente liever een multifunctionele ontmoetingsruimte heeft. In september wordt begonnen met het schetsontwerp en in 2021 volgt de uitvoering.

Bettina van Santen, architectuurhistoricus bij de gemeente, benadrukt het cultuurhistorische belang van het gebouw: ‘De Musketon is typerend voor de tijd waarin het is ontworpen. Het is één van de zeldzame nog bestaande voorbeelden in Utrecht van een gemeenschapscentrum dat alle karakteristieken heeft van het structuralisme en de bijbehorende opvattingen over het mengen van (buurt)functies en de nadruk op ontmoeting. Dit komt bijvoorbeeld goed naar voren in bijzondere ruimtes als de evenementenzaal en de zitkuil.’

In de serie ‘Nieuwe monumenten 1970-2000’ bespreekt Arjan den Boer gebouwen die eventueel in aanmerking komen als nieuwe gemeentelijke monumenten; ze zijn dat dus nog niet. De gemeente Utrecht rondt eind 2020 een inventarisatie af, waarna besluitvorming zal volgen.