Nieuwe monumenten 1970-2000: Minnaertgebouw aan de Leuvenlaan | De Utrechtse Internet Courant Nieuwe monumenten 1970-2000: Minnaertgebouw aan de Leuvenlaan | De Utrechtse Internet Courant

Nieuwe monumenten 1970-2000: Minnaertgebouw aan de Leuvenlaan

Nieuwe monumenten 1970-2000: Minnaertgebouw aan de Leuvenlaan
Minnaertgebouw (Het Utrechts Archief)
Eén van de opvallende gebouwen die in de jaren negentig verrezen op de Uithof was het oranje-rode Minnaertgebouw. De bouw begon ongeveer gelijk met die van het veelbesproken Educatorium van Rem Koolhaas. Hoewel het onderdeel uitmaakte van het stedenbouwkundige plan van Koolhaas’ OMA, kwam het ontwerp voor het Minnaertgebouw van Willem Jan Neutelings, die een meer speelse stijl hanteerde.

Eén van de opvallende gebouwen die in de jaren negentig verrezen op de Uithof was het oranje-rode Minnaertgebouw. De bouw begon ongeveer gelijk met die van het veelbesproken Educatorium van Rem Koolhaas. Hoewel het onderdeel uitmaakte van het stedenbouwkundige plan van Koolhaas’ OMA, kwam het ontwerp voor het Minnaertgebouw van Willem Jan Neutelings, die een meer speelse stijl hanteerde.

Rond 1990 besloot de universiteit om de bèta-faculteiten samen te brengen op de noordwesthoek van de Uithof (het tegenwoordige Utrecht Science Park). Tussen de Leuvenlaan en het Princetonplein, nabij het al bestaande het Buys Ballot Laboratorium, werd in 1996 de eerst paal geslagen voor het Minnaertgebouw. In dit nieuwe bouwwerk van de faculteit natuur- en sterrenkunde, dat in 1998 werd geopend, kwamen vooral practica, maar ook een kantoorgedeelte en twee collegezalen.

Rimpelingen en vijver

Het langgerekte gebouw kreeg een opvallend uiterlijk, zowel door de ruwe gevelbekleding in terracotta-kleur als door de grote letters MINNAERT die in de constructie verwerkt zijn. Deze verwijzen naar de naamgever, de Belgische astronoom Marcel Minnaert die hoogleraar-directeur was van de Utrechtse sterrenwacht. De stalen letters dienen als dragers van het gebouw, zoals in de klassieke bouwkunst kariatiden (vrouwenbeelden) de daken van tempels droegen — in de 19e eeuw in Utrecht nog nagevolgd bij de Winkel van Sinkel. Zo’n verwijzing met een knipoog naar de architectuurgeschiedenis en naar de naam van het gebouw, kan gerust postmodern genoemd worden. Dat geldt ook voor de ‘huid’, die associaties oproept met de geplooide huid van een hagedis. De gevelbekleding is gemaakt van ruw spuitbeton, waarin aan de gevel bevestigde stalen kokers zijn opgenomen als een soort plooien. Deze zouden de golfpatronen moeten voorstellen uit het onderzoek van Marcel Minnaert.

Bijzondere omhulsels en sculpturale gebouwvormen zijn kenmerkend voor de architect Willem Jan Neutelings (1959). Hij was in 1986 afgestuurd aan de TU Delft, werkte enkele jaren bij het Office for Metropolitan Architecture (OMA) van Rem Koolhaas en begon in 1992 met Michiel Riedijk een eigen architectenbureau, Neutelings Riedijk Architecten dus. Het Minneartgebouw was een van de eerste prestigeprojecten van het bureau. Pas na de eeuwwisseling volgden het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum, het Museum aan de Stroom (MAS) in Antwerpen en het nieuwe Naturalis in Leiden (vooral van Riedijk).

Zitelementen (Andrea Stultiëns / Het Utrechts Archief)

Ook binnen kreeg het Minnaertgebouw een spectaculair element, dat tegelijkertijd moest bijdragen aan de duurzaamheid. In de centrale hal op de eerste verdieping — met betonnen wanden, natuurstenen vloer en houten plafond — werd een 50 meter breed bassin gemaakt voor de opvang van regenwater. Dat druppelde naar binnen vanaf het dak door grote schuine trechters, die ook daglicht binnenbrachten. Het regenwater zorgde via buizen voor de koeling van practicum- en computerruimtes en voor ‘grijs’ spoelwater voor de toiletten. Door de hoge luchtvochtigheid, temperatuurverschillen, bijzondere akoestiek en het contrast tussen licht en donker kreeg de hal een bijzondere, grot-achtige atmosfeer. Aan één zijde zorgden nissen met roodgestoffeerde zitelementen — een soort eersteklas treincoupés — voor gespreks- en studieplekken.

Renovatie

Hoewel spraakmakend, bleek het waterbassin uiteindelijk niet zo praktisch. Er waren lekkages en temperatuurschommelingen. Een ander nadeel was de algengroei in het bassin. Enkele jaren geleden is het Minnaertgebouw gerenoveerd door Ector Hoogstad Architecten, in nauw overleg met Neutelings Riedijk. Het gebouw werd onder meer voorzien van een nieuwe klimaatinstallatie en kreeg een ruimere entree. Achter de MINNAERT-letters, waar oorspronkelijk de fietsenstalling was, is een espressobar gekomen. De regenwater-verwerkende functie van de hal is bij de verbouwing hersteld, maar wel op een andere manier. Er zitten nu roosters in de vloer om het neervallende regenwater op te vangen. De hal biedt zo ook meer ruimte aan studieplekken en kan multifunctioneel gebruikt worden voor evenementen. Sinds de verbouwing is het Minnaertgebouw via de ‘loop’ op de eerste verdieping intern verbonden met het Buys Ballot Laboratorium en het nieuwe Victor J. Koningsbergergebouw van Ector Hoogstad Architecten. Samen vormen ze het onderwijscentrum van de faculteiten Bèta- en Geowetenschappen.

Gemeentelijk architectuurhistoricus Bettina van Santen, die een inventarisatie maakt ven eventuele nieuwe monumenten: ‘Het Minnaertgebouw scoort hoog als het gaat om bijzondere architectuur, met z’n tactiele gevelbekleding en dragende letters, maar ook als inventief duurzaam ontwerp. De natuurlijke regeling van het binnenklimaat was destijds uniek. Natuurlijk valt er ook kritiek te geven: het effect van de rimpelingen op de gevel was eigenlijk sterker bedoeld en het waterreservoir bleek niet goed te werken. De recente renovatie heeft de regenwateropvang in ere hersteld, maar ook ruimten gewijzigd. Maar mede door de ligging op de kop van de noordwesthoek is en blijft het gebouw een icoon voor het Utrecht Science Park.’

In de serie ‘Nieuwe monumenten 1970-2000’ bespreekt Arjan den Boer gebouwen die eventueel in aanmerking komen als nieuwe gemeentelijke monumenten; ze zijn dat dus nog niet. De gemeente Utrecht rondt eind 2020 een inventarisatie af, waarna besluitvorming zal volgen.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

6 Reacties

Reageren
  1. Joop van Wiggen

    Mooi, informatief artikel, als altijd van Arjen den Boer. Eén opmering/vraag: als ik langs dat gebouw fiets valt mij altijd die lelijk uitspringend letter T op. Zou dat bewust zijn gedaan of heeft iemand iets verkeerd uitgerekend?

  2. Bram de Goede

    ja, je zou verwachten dat de T op de hoek zou eindigen gezien de tussenruimte tussen de R en de T die iets kleiner zou moeten zijn gezien de ronding van de R.

  3. Robert Dorsman

    Hè, wat een helder, leerzaam stuk weer. Dat duo Neutelings Riedijk maakt mooie gebouwen. Het nieuwe onderkomen van Naturalis (dus weliswaar meer R dan N) is echt heel mooi. Hetzelfde geldt voor het gebouw van Beeld & Geluid…

  4. Kweetniet hoor

    Wat ik mis is de originele intentie van de rode ‘tactiele’ buitenkant. Toen ik zelf nog bij de UU werkte is mij door collega’s van de Bèta faculteit verteld dat het doel juist een groene ‘levende gevel’ was. Er moesten mossen en plantjes op groeien om het gebouw een groen uiterlijk te geven, en om die reden zou er voor dit materiaal met de ruwe, open structuur gekozen zijn: dat was bedoeld voor betere hechting. Was er uiteindelijk is misgegaan is mij niet duidelijk, maar iig lukte het dus niet met de groene begroeiing en bleef het gebouw onbedoeld rood en onbegroeid.

    Is er iemand die dit verhaal kent en kan bevestigen? Bijv. de toenmalige architect, iemand van de vastgoed-afdeling van de UU, iemand anders?

  5. Rob H.

    Prachtig gebouw, maar wat me altijd opvalt, het staat er zo plompverloren. Jarenlang langs gefietst, maar van dat veld ervoor hebben ze nooit wat kunnen maken…

  6. Bromsnor

    Het valt Bromsnor op dat utiliteitsbouw zich niet echt leent voor architectonische hoogstandjes. De huismeesters en boekhouders maken korte metten met de visionaire droom van de architect. Gladtrekken die hap.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).