De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer lopen we door de Biltstraat, waar wel zes landgoederen gelegen hebben. Sommige zijn nog te zien en van andere zijn er slechts enkele sporen of ze zijn opgegaan in een stuk prachtig Utrecht.

Exotische namen en parken

De landgoederen Salatiga, Gildestein, Oorsprongpark, Hogelandsepark, Bleijenburg en Compostel, om ze maar even te noemen, lagen inclusief buitenhuis aan of bij de Biltstraat. In de eerste helft van de negentiende eeuw was de omgeving hier veel landelijker dan nu. Er was wel wat bebouwing, maar je kon over de landerijen heen kijken en er was veel groen. Salatiga, Biltstraat 106, was een deftige villa op de hoek van de Bekkerstraat. Het landgoed liep helemaal door tot aan de Zandhofsestraat en Poortstraat en is gesloopt in 1894.
We gaan naar de kruising Museumlaan – Prinsesselaan.
Tekst loopt door onder de foto

Op de plek van begraafplaats St. Barbara stond sinds 1250 een hofstede. In 1438 liet Herman van Compostel er een versterkt huis bouwen, dat voor 1670 werd afgebroken. Zes parochies kochten het landgoed om er een begraafplaats te stichten, die er nog steeds is.
Rechts achter ons ligt het Hogelandsepark, met een landhuis dat grotendeels bewaard is gebleven. In 1824 kocht Jonkheer Willem Ram de grond voor de bouw van zijn buitenverblijf. Toen in 1874 de spoorweg naar Hilversum werd geopend, verkocht de familie het aan de stad. Ze hadden geen zin in een trein in de achtertuin. De tuin werd een wandelpark. Bomenliefhebbers onder ons kunnen even om het huis heen lopen. De bomen herinneren ons aan het oude landgoed. De naam ‘Museumlaan’ verwijst overigens naar de voorloper van het Centraal Museum dat er tot 1919 in gehuisvest was.

Verdwenen kasteel
Tekst loopt door onder de foto

Nadat we het bloemenstalletje tegenover de begraafplaats gepasseerd zijn, slaan we rechtsaf de Emmalaan in. Het ruime plantsoen wordt geflankeerd door prachtige herenhuizen, die werden gebouwd tussen 1890-1930.
We steken het plantsoen over en zien rechts een beeldje ‘De Omhelzing’, vervaardigd door Sorel Etrog in 1977. Hadden we hier rond 1500 gelopen, dan stevenden we af op een kasteeltje. Op een kaart uit 1767 staat een ronde toren met slotgracht aangegeven: landgoed Bleyenburg. Utrecht kocht het van de Heren van Bleyenburg om de Maliebaan te verlengen tot aan de Biltstraat. Het landgoedje lag tussen de Oudwijkerlaan en de Ramstraat, die we naar rechts lopend ingaan. De huizen aan de rechter kant in deze straat zijn gebouwd in de zogeheten chaletstijl, die toen erg geliefd was. Let op de details, het kunstige houtsnijwerk, de tegels en de prachtige glas-in-loodramen.
Tekst loopt door onder de foto

We steken het spoor en de Maliebaan over naar de Maliestraat. Als we oude foto’s vergelijken met hoe het er nu uitziet, lijkt de sfeer dezelfde als die van vroeger. Het huizenblok rechts stamt uit 1888 en is ook opgetrokken in chaletstijl. Het rijtje is afwisselend en speels en heeft veel bouwkundige details. Verderop aan de overkant staat een huizenrij van vier woningen, met aan het einde een koffietentje. Deze woningen werden opgeleverd in 1886 in een heel andere bouwstijl die veel klassieker aandoet. Er is een bouwdossier uit 1905 bewaard gebleven, waarop te zien is dat nummer 16 werd verbouwd tot een winkel van kruidenierswaren, chocolade, thee & koffie en comestibles. Op de pui staat C. de Ven.
We lopen rechts de Weistraat in, thans de Mgr. van de Weteringstraat. Aan de overkant van de Biltstraat liggen sporen van landgoed Gildestein dat zich ooit als een groene deken uitstrekte tot de Alexander Numankade. In 1819 werd het omgetoverd in de Rijksveeartsenijschool, waarna het terrein van lieverlee werd bebouwd.

Bron door schoonheid omvat

Rechts van de Biltstraat  ligt De Oorsprong. Ooit stond hier herberg ‘Het Boompje’, gesticht vanwege de aanleg van de Maliebaan in 1637. Mensen die het maliespel hadden gespeeld, konden hier een drankje drinken. In 1823 kocht cementfabrikant U. Cazius de herberg en liet er een buitenhuis bouwen, dat we hier zien. In 1938 deed het dienst als bejaardentehuis en vanaf 1972 als universiteitsgebouw. Nu is er een kantoor in gevestigd. De vijvers en bomen zijn sporen uit lang vervlogen jaren. De waterpartij is een oude Vechtloop en de naam ‘De Oorsprong’ zou verwijzen naar de bron van de Vecht.

De Maatschappij ‘De Oorsprongbouw’, van de steenrijke familie Boshouwers, kocht in 1886 het omliggende landgoed langs het park om er tien herenhuizen neer te zetten die waren ontworpen door de jonge Derk Semmelink (1865-1899). Geheel in dezelfde stijl kwam in 1893 het hoekpand aan de Maliebaan gereed. Het rijtje huizen gaat met de bocht van de straat mee. De elegante balkons in de hoeken, de afwisselende ornamenten en de speelse symmetrie geven het geheel een sprookjesachtige uitstraling. Door deze schil van schoonheid om het oude landgoed ontstaat een perfect stadslandschap. Een waar kunstenaar, die architect!
Tekst loopt door onder de foto

Tekst: Ester Smit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.