De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Utrecht is een stad van markten en dat is al eeuwenlang. Tijdens een wandeling door de 250 meter lange Breedstraat vinden we veel sporen van geschiedenis.

In de Breedstraat valt meteen het terras op van een van de oudste cafés van Utrecht. Het is Café Marktzicht, dat is geopend in 1898. Het café dankt zijn naam aan de lapjesmarkt die in die straat elke zaterdag wordt gehouden. Daarbovenuit zien we de watertoren. Aanvankelijk lagen op de plaats van de huidige Breedstraat twee afzonderlijke straten die pas vanaf de zeventiende eeuw als één geheel werden beschouwd. Het gedeelte van de straat tussen de Korte Lauwerstraat en Wijde Begijnestraat bestond al in 1402 en heette Brede Jacopinenstrate. Vanaf 1455 werd deze al ‘Breetstraet bijt Bagijnhoff’ genoemd. De Breedstraat was aanzienlijk breder dan de meeste straten in de binnenstad, dus vandaar de naam Breedstraat.
Ooit stond de kerk van het Predikherenklooster aan het begin van de Breedstraat aan wat toen ‘den Hanentredt’ heette. Toen deze kerk na de reformatie rond 1585 gesloopt was, werd het gedeelte tussen Jacobijnenstraat en Korte Lauwerstraat ook de Breedstraat.

Van varkensmarkt tot lapjesmarkt

Utrecht is al meer dan duizend jaar bekend om zijn markten. Sommige markten verdwenen, zoals de veemarkt en de automarkt, andere zijn al eeuwenlang aanwezig. Er waren dag-,week- en jaarmarkten. De Breedstraat was met zijn breedte heel geschikt voor een markt. Toch was het niet zo voor de hand liggend dat er daar een markt kwam want het was een chique straat. In 1537 ging de varkensmarkt van de Ganzenmarkt naar de Breedstraat. Dat was niet zo’n succes op deze plek dus de markt verhuisde na negen jaar naar wat nu nog de Varkenmarkt heet, bij de Jacobikerk. Beter ging het met de lapjesmarkt.
Tekst loopt door onder de foto

Van vrijdag op zaterdag worden in de Breedstraat de kramen opgebouwd voor de lapjesmarkt. Elke zaterdagmorgen is er een overdaad aan stoffen te vinden. In 1992 werd 400 jaar lapjesmarkt gevierd. De markt ontstond in 1597 op ‘verzoeck van de Linnenwevers ende tot gerieff van de Coopluyden binnen dese Stadt’. Later werd ook de Garenmarkt eraan toegevoegd. Er kwamen ook slechte tijden. Op 10 juni 1941 werd de lapjesmarkt verboden vanwege de vele Joodse kooplieden. Na de oorlog, op 8 juni 1946, werd de markt weer in ere hersteld. Gelukkig is de lapjesmarkt nog steeds in trek met stoffen en fournituren in de Breedstraat en doorlopend in de Wijde Begijnestraat. De lapjesmarkt is de grootste stoffenmarkt van Nederland en is elke zaterdag van 8.00 tot 13.00 uur geopend.

Vrijmarkten

De eerste vrijmarkt begon in juni 1982 kleinschalig, in de Breedstraat en op het Predikherenkerkhof. Het was een particulier initiatief van Loes Leemans en Frits de Graaf. De vergunningaanvraag viel in goede aarde want de gemeente was op zoek naar iets dergelijks voor de festiviteiten bij de viering van 600 jaar Domtoren. De markt was meteen succesvol: krantenberichten meldden vijfhonderd kraamhouders die tienduizenden mensen zagen langstrekken. In augustus van hetzelfde jaar was er weer een vrijmarkt, maar de reguliere marktkooplieden protesteerden. De gemeente besloot daarop om één keer per jaar een vrijmarkt te tolereren. En zo werd de vrijmarkt herhaald op 30 april 1983, op Koninginnedag.
Tekst loopt door onder de foto

In 1995 kwamen de buurtbewoners met plannen om de markt te laten rouleren in verschillende wijken maar daar is vanaf gezien omdat de sfeer van de binnenstad er dan niet is. De gemeente doet met ondernemers wel aan actief crowd management om mensen ook op andere plekken in de stad een programma te bieden. De Breedstraat is al met al nog steeds het hart van de vrijmarkt met een heel divers aanbod in kramen en op kleedjes, gelardeerd met optredens. De vrijmarkt is al jarenlang het succesvolste onderdeel van de Oranjeactiviteiten en heeft landelijke bekendheid. In 2019 waren er 300.000 bezoekers.

Breedstraat en meer

Aan het eind van de Breedstraat vinden we een vroeg voorbeeld van herbestemming van industrieel erfgoed. Daar zien we de voormalige drukkerij van Boekhoven-Bosch in een monumentale kasteelachtige architectuur met zelfs met kantelen op het dak. Jacobus van Boekhoven was een succesvolle drukker die in 1844 startte aan de Begijnhof. Het gebouw werd uiteindelijk door de gemeente gekocht. In 1975 is de drukkerij verbouwd tot appartementen.
Tekst loopt door onder de foto

In 1852 werd in ‘het huis met het ijzeren hek’ op de Breedstraat de Kamer van Koophandel en Fabrieken geïnstalleerd door burgemeester Kien. Later zat hier in dit pand achtereenvolgens een choleraziekenhuis, het Diaconie Weeshuis der Nederduitsch Hervormde Gemeente en een arbeidsbureau. Nu wordt er gewoond. Het is het laatst overgebleven voorbeeld van sjieke woonhuizen in de Breedstraat.

Jan Engelman

Op de zijgevel van het pand hoek Breedstraat en Korte Lauwerstraat staat een dichtregel van voormalig buurtbewoner Jan Engelman (1900-1972). Hij was dichter, journalist, activist en geboren en getogen in Utrecht. Zijn beroemdste gedicht ‘Vera Janacopoulos’ (‘Ambrosia, wat vloeit mij aan?’) schreef hij na een concert van een Griekse zangeres in het toenmalige Tivoli aan het Lepelenburg.
Jan Engelman woonde met Martinus Nijhoff en Pyke Koch, ook bekende Utrechtse kunstenaars, in een kunstenaarshuis aan de Oudegracht 341, maar verruilde dit later voor de Van Asch van Wijckskade, waar hij lange tijd heeft gewoond. Hij was namens Kunstliefde en Oud-Utrecht aanvoerder van Comité Binnenstad en Singels dat zich eind jaren ’50 van de vorige eeuw verzette tegen het dempen van de Utrechtse singels en zich keerde tegen de grote doorbraken die gepland werden ten behoeve van het autoverkeer. Zo was hij een van de eersten die vond dat de auto zich aan de stad moest aanpassen, en niet andersom. Zonder de inspanning van Jan Engelman zou de Breedstraat een brede invalsweg naar de Neude hebben opgeleverd.
Tekst loopt door onder de foto

In 1940, een tijd van oorlogsgeweld, angst en dreiging, schreef Jan Engelman twee Kerstliederen. De laatste strofe heeft tot 2008 op de muur van het stiltecentrum in Vredenburg gestaan en is nu te lezen in de Breedstraat: ‘stil zijn in het wild gewemel van een wereld zó ontzind, stil, en dromen van een hemel waar het zwakste overwint’. Het gedicht symboliseert volgens de buurtbewoners de verbeterde Breedstraat.
De Breedstraatbuurt in hartje stad, daar is al eeuwen van alles te doen. En dat gaat vast nog wel even door. Ga maar eens kijken!

Tekst: Dick de Jong

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.