De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Want dat is overal in Utrecht te vinden. Op 2 juni 2022, precies 900 jaar nadat Utrecht stadsrechten kreeg, verscheen een kinderboek met de titel ‘De spoken van het stadhuis en andere Utrechtse verhalen’. In het boek staan geschiedenissen en verhalen over twintig Utrechtse plekken, zoals het Janskerkhof.

We lopen het Janskerkhof op. Bijna iedereen kent het plein wel, maar om heel verschillende redenen, van de zaterdagse bloemen-en plantenmarkt tot het studentenleven in sociëteit P.H.R.M., het onderwijs op de rechtenfaculteit en de theateropleiding van de HKU. Je kunt  een mooi rondje maken om de Janskerk. Je kunt er plaats nemen op een van de vele terrassen, de monumenten bewonderen, en langs de verschillende beelden wandelen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Kunsthistoricus Mathijs Meinderts schreef voor het eerdergenoemde kinderboek over het Janskerkhof: ‘Een kerkhof midden in de stad? Hoe verzin je het! Toch is het minder vreemd dan je misschien denkt dat het Janskerkhof pal in het centrum van Utrecht ligt. In de middeleeuwen was het heel normaal om naast de kerk te worden begraven. De allerrijksten werden zelfs ín de kerk begraven.

De Janskerk is genoemd naar Johannes de Doper, die de komst van Christus aankondigde. Ook een aantal straten rond het Janskerkhof heeft ‘Jan’ in de naam. De Janskerk is een van de oudste kerken van Utrecht. Hij stond er al in de elfde eeuw. Maar mensen uit die tijd zullen niet veel meer van de kerk herkennen. In de loop der tijd is er namelijk heel wat aan het gebouw veranderd. En niet alleen het uiterlijk van de kerk veranderde, maar ook het gebruik ervan. Zo deed het gebouw vanaf de 17^e  eeuw een poos dienst als (stads)bibliotheek. En nadat het leger van Napoleon in 1813 was verslagen, werd de kerk ook een tijd gebruikt als kazerne voor Russische en Pruisische soldaten. Tegenwoordig worden er in de Janskerk regelmatig lezingen, concerten en tentoonstellingen gegeven.

Het Janskerkhof was oorspronkelijk het terrein van de immuniteit van het kapittel van Sint Jan, met de Janskerk als kapittelkerk. Het terrein was ommuurd en voor de meeste mensen niet toegankelijk. Het werd in het noorden begrensd door de Voorstraat, in het oosten door de Drift en in het zuiden door de Jansdam. Toegangspoorten stonden ter hoogte van de Lange Jansstraat, de Korte Jansstraat en de Nobelstraat. In de zuidwesthoek van het Janskerkhof stond het Minderbroeders klooster. In de 17e eeuw groeide het Janskerkhof Utrecht uit tot een lommerrijk stadspark omringd door herenhuizen. Ze staan er nog.

Sinds 1837 is het Janskerkhof de plek voor de zaterdagse bloemen- en plantenmarkt. Aan het eind van iedere marktdag worden er bij het standbeeld van Anne Frank, bij de ingang van de kerk, bloemen neergelegd. Een mooie traditie, die ooit is begonnen bij de leden van de U.V.S.V., de enige vrouwelijke studentenvereniging van Nederland.’

Lobelia, de laatste stadsheks van Utrecht

Kinderboekenschrijfster Janneke Schotveld schreef een verhaal dat speelt op het Janskerkhof. Het is niet alleen geschreven voor kinderen maar is ook voor volwassenen verrassend. Hier volgt een fragment:
‘Lang, lang geleden, toen er nog geen wifi was, woonde er in de eerste lindeboom links van de Janskerk een heks. Ze was 194 jaar oud, had door een toverongelukje haren zo groen als een berkenblaadje in de lente en wegens ouderdom nog maar twee tanden in haar mond. Ze heette Lobelia en was de laatste stadsheks van Utrecht. De andere heksen waren zo’n beetje uitgestorven of gevlucht naar de meer landelijke gebieden buiten de stad, maar Lobelia was gehecht aan haar plekje op het plein. En de Utrechters waren gehecht aan Lobelia, al durfde niemand dat hardop toe te geven. De heks woonde in een hutje tussen de takken, dat je alleen zag als je het wist. Als iemand haar hulp nodig had, dan slingerde ze een touwladder naar beneden. Ze hielp mensen met liefdesperikelen, ruzies en andere zaken. Menig Utrechtse familie en menig Utrechts bedrijf heeft haar bestaan aan Lobelia te danken. Lobelia gaf niet alleen raad, ze deed ook echte heksendingen, zoals drankjes maken tegen wratten, loopneuzen, spierpijn en gordelroos. Regelmatig vloog ze naar de bossen buiten de stad om planten en kruiden te verzamelen. Overdag had de heks haar handen vol aan mensen, maar er kwam ook ander volk bij haar langs, vooral in de nacht. Zo sprong het Lam Gods een keer ’s nachts vanaf zijn plakkaat boven de ingang van de Janskerk naar beneden. Met het vaandel van de stad in zijn poot trippelde hij langs haar touwladder omhoog. ‘Niemand ziet mij ooit’, klaagde het beestje toen het eenmaal naast haar op de tak zat’…. Lees verder in het boek De spoken van het Stadhuis.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Kinderboek Utrecht 900

Het kinderboek De spoken van het Stadhuis en Andere Utrechtse Verhalen is te koop in Utrechtse boekhandels, musea en de webwinkel van Oud-Utrecht. Kiwanis Utrecht, een organisatie die zich richt op de ondersteuning van talentontwikkeling van kinderen is de uitgever. De opbrengst van de verkoop gaat naar gratis boeken voor 1000 kinderen die het thuis minder breed hebben.

Tekst Dick de Jong

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht