Op pad met Oud-Utrecht: De lus van tramlijn 4 Op pad met Oud-Utrecht: De lus van tramlijn 4

Op pad met Oud-Utrecht: De lus van tramlijn 4

Op pad met Oud-Utrecht: De lus van tramlijn 4
Tram 4 Billitonkade 1910-1930 (Het Utrechts Archief)
De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer lopen we in Lombok een deel van de route van de voormalige tramlijn 4 die ‘de lus’ werd genoemd.

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer lopen we in Lombok een deel van de route van de voormalige tramlijn 4 die ‘de lus’ werd genoemd.

Gemeentetram lijn 4 rijdt in februari 1919 zijn eerste rit van het Janskerkhof – later vanaf het Ledig Erf – naar het einde van de Billitonkade. Eindpunt ‘s Rijksmunt staat er op de tram. De route gaat vanuit de stad door de Kanaalstraat en dan links af de Billitonkade op om weer terug te rijden via de Abel Tasmanstraat. Dit is de zogenaamde lus. Lombok is voortaan bereikbaar en de tram wordt populair voor een wandeling rond de buitenplaatsen Oog in Al en Welgelegen. Kosten: een dubbeltje voor een enkele reis. Eind 1936 wordt de tram vervangen door bus 4.

Antoniuskerk en Parochiehuis

We starten op de hoek van de Kanaalstraat bij de St. Antonius van Padua kerk, een tijdlang de enige Rooms-Katholieke kerk in de wijde omgeving. Gebouwd in 1903 door de architecten Jan Stuyt en Jos Cuypers en nu een rijksmonument. Buiten zie je mooie tegeltableaus met blokmotieven en de naar Italiaans voorbeeld ontworpen klokkentoren die er overigens pas in 1924 aangebouwd werd. Binnen kun je het houten kruisbeeld van beeldhouwer Leo Jungblut en het Antoniusaltaar van edelsmid Jan Brom bewonderen. De kerk sluit in 2018 zijn deuren en wordt op initiatief van buurtbewoners het Stadsklooster, een sociaal- cultureel en spiritueel centrum. In een deel van de oude pastorie bevindt zich het enige hospice van Utrecht.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Antoniuskerk ansichtkaart rond 1925 met tram rails (Het Utrechts Archief)
Antoniuskerk ansichtkaart rond 1925 met tram rails (Het Utrechts Archief)

Aan de overkant, op nummer 199, staat het prachtig gerestaureerde Parochiehuis uit 1927 van de Utrechtse architect Willem Maas. Op het dak ontwierp hij een speelplaats voor kinderen! Het Parochiehuis werd een ontmoetingsplek voor de buurt. Later kwam hier een bibliotheek. Nu zijn er appartementen van het naast gelegen Anthony Hotel. Dit hotel was vroeger het klooster van de Zusters Franciscanessen dat bij de kerk hoorde en dat daarna een bejaardentehuis werd.

Naar het eindpunt van lijn 4

De tram rijdt door tot aan de Ouderijnbrug (1916) en slaat daar linksaf de Billitonkade op. Waar nu rechts voor de brug het kerkelijk buurtcentrum De Wijkplaats zit stond vroeger de Nederlands-Hervormde Vredeskerk (1921), met kerk- en wijkgebouw onder één dak in een verbouwde kruitfabriek. Je kunt je op dit stukje Billitonkade nog maar moeilijk voorstellen dat hier een tram heeft gereden, al piepend en krakend. Daar waren namelijk veel klachten over.

Op de hoek met de Bankastraat 1 zat café De Rijksmunt van Willy Pistorius. Nog herkenbaar aan de door Jos Peeters gerenoveerde historische muurreclame van Fa. Pompe & Gebr. Mann. Dit was een distilleerderij en handelaar in wijnen sinds 1817 uit Den Bosch. Bij het café kon je hun fijne likeuren (1,80 per flacon) , port, Samos wijn (1,20 per liter)  en punch kopen (1925).

Tekst loopt door onder de afbeelding

De lus van lijn 4 Pompe Gebr Mann
Pompe & Gebr Mann (foto Anna Wits)

Het eindpunt van lijn 4 is nu een mooi pleintje met een jeu de boules baan, sluiswachtershuisje én… een herinnering aan de tram in de vorm van een elektriciteitshuisje, met daarop een tegeltableau van een groene tram. In werkelijkheid was de tram eerst blauw en later crèmekleurig. De mozaïekbanken zijn ontworpen door Caspar ten Berge en Sasker Fortuin. Op het steigertje kun je aan het water zitten met uitzicht op mooi erfgoed: de Abel Tasmanbrug (1906), de Munt (1911) en Muntbrug (1887). ‘s Zomers wordt hier gezwommen en bij vorst wordt er geschaatst.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Eindpunt Oudenrijnbrug met rechts Billitonkade (Het Utrechts Archief)

Brood, drank en sigaren

De tram maakt de lus af in de Abel Tasmanstraat, vernoemd naar de zeevaarder uit het koloniale verleden. Online kun je over de koloniale straatnamen meer lezen op de website van de Bitterzoete Route die door de wijk loopt.

Rechts op de hoek van de Abel Tasmanstraat 9, waar nu de MCD supermarkt zit (voorheen Golff) kwam in 1919 de broodfabriek van Lubro (Luxe Brood- en Banketbakkerij). Opgericht door drie bakkers uit Lombok waaronder Gerrit Schmidt en Jan Koetsier. De laatste had op deze plek al een brood- en beschuitwinkel. De bakkerskarren van Lubro stonden tot ver om de hoek. Op nummer 19 werd de eerste van de in totaal dertig Lubro winkels in Utrecht geopend, nog te herkennen aan de winkelpui. Lubro werd een begrip in Utrecht met zijn kwaliteitsbrood bij uitnemendheid, zoals de broden Wonderwit en Zeeuws Tarwe. In 1950 verliet Lubro Lombok en betrok een nieuwe fabriek aan de Vecht in Pijlsweerd.

Tekst loopt door onder de afbeelding

De lus van lijn 4 LUBRO jaren 20 met tramrails A T straat 9 met verwijzing naar winkel op 19 (Het Utrechts Archief)

Iets verderop aan de overkant waar nu Grieks restaurant Giros zit, bevond zich Slijterij Wijburg (sinds 1885) met een vast klantenbestand uit Oog in Al en Lombok voor de oude jenever van Hulstkamp, de alcoholvrije natuurwijn ‘’Abstinent” en Cooymans’ advocaat. Dochter des huizes Ruth Waterborg-Wijburg: ‘Wij zeiden altijd Transvaal in plaats van Lombok.’ Dit deel was ‘sjieker’.

Aan dezelfde kant, op nummer 88 en 90, zie je ‘de Sigarenfabriek’. Op nummer 90 woonde de directeur, Maurits Wijzenbeek, met zijn echtgenote Adèle Schiefelbusch. Zij hadden een sigarenwinkel aan huis. Op nummer 88 werden de sigaren gemaakt in de fabriek (1903). Fabriek en woonhuis, nu gemeentelijk monument, zijn van de Utrechtse architect Marinus Kuiler (bekend van Hooghiemstra, 1912). De sigarenmakers staakten in 1907 en eisten een loonsverhoging van een halven gulden per duizend sigaren. Op 27 augustus 1942 werd de Joodse Maurits Wijzenbeek via Westerbork naar Birkenau afgevoerd. Hij overleefde de oorlog niet. Na de oorlog maakten de sigarenmakers plaats voor de naaisters van de confectiefabriek Kalco.

In de straat zat trouwens nóg een sigarenfabriek ,op nummer 56. Dit was de eerste fabriek van DENOVA van G. Witteveen die later op de Kanaalweg werd voortgezet.

En zo zijn we weer terug bij het beginpunt. In december is het kerkplein in kerstsfeer met kerstbomen van Jopie en een fijne oliebollenkraam.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Antoniuskerk oliebollenkraam (foto jopiesbloemenhuis.nl)

Tekst: Anna Wits

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht

Wil je meeschrijven met ‘Op pad met Utrecht’? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@oud-utrecht.nl

Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht is opgericht in 1923 en wil de kennis van en belangstelling voor Utrechtse geschiedenis, archeologie en monumenten stimuleren en waken over het behoud van het lokale en regionale erfgoed.

Profiel

5 Reacties

Reageren
  1. E conijn

    Mooi verhaal over Utrechtse geschiedenis.
    Overigens, nog tot in de jaren ’80 lag er een stukje tramrails in het wegdek van de Oudenrijnbrug. Daar heeft lijn 4 echter nooit op gereden, het was bedoeld voor een niet meer gerealiseerde verlenging.

  2. Koel Hoofd

    Op de website van het Utrechts archief zijn ook bewegende beelden met de Utrechtse tram rond 1910-1914 te vinden.
    De Catharijnebrug over de singel kon toen ook nog open…

  3. Anna

    Dank voor de mooie aanvulling over het nooit gebruikte stukje tramrails op de Ouderijnbrug!

    NB. Gelijk maar even aanvullen: bij de foto van de Ouderijnbrug hierboven uit 1927 met de Vredeskerk op de achtergrond en rechts de Billitonkade staat per ongeluk dat het om het eindpunt van lijn 4 gaat. Dit klopt niet. Het eindpunt was zoals boven beschreven aan het eind van de Billitonkade bij de Abel Tasmanbrug.

  4. Herman

    Leuk artikel!
    Jammer dat er geen kaartje bij zit.

  5. Hugo van Hamersveld

    @Herman – een complete lijnenkaart vind je hier: https://nl.wikipedia.org/wiki/Gemeentetram_Utrecht

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).