De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer maken we een wandeling door de ‘achtertuin van Utrecht’, in Rhijnauwen en Oud Amelisweerd

Het is u wellicht ontgaan maar dit jaar is het  ‘Jaar van het bos’. Een initiatief van Staatsbosbeheer ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan. En denk je bij Utrecht aan ‘bomen en bos’ dan kom je al gauw terecht bij de landgoederen van Rhijnauwen en Amelisweerd, inmiddels rijksmonumenten. Deze ‘achtertuin van Utrecht’ ligt op het grondgebied van de gemeente Bunnik, maar is eigendom van de gemeente Utrecht. Met de aankoop van de landgoederen liep Utrecht destijds vooruit op de verwachte inlijving van Bunnik bij Utrecht maar dat ging uiteindelijk niet door. De naam Rhijnauwen bestond al in de 13^e eeuw en komt van het woord ‘au-en’, natte weidegronden (aan de Rijn).  Amelisweerd is vernoemd naar de eerste ridder die zich hier in 1227 op een ‘waard’ vestigde, een stuk land dat aan het water grenst. Hij noemde zich Amelis van Werden. Er wordt hier heel wat afgewandeld en dat is van alle tijden. Vanaf 1926 reed ‘s zomers een speciale bus, lijn A, vanuit Utrecht naar Rhijnauwen met een halte pal voor het poortgebouw. ‘Is een wandeling te ver, de bus naar Rijnauwen brengt U er!’
Tekst loopt door onder de afbeelding

We starten de wandeling op de parkeerplaats Oud Amelisweerd. Je kunt hier met eigen vervoer naar toe of vanaf Utrecht CS met bus 41 richting Wijk bij Duurstede, halte Oud Amelisweerd. Vanaf hier lopen we door het hekje over ‘het Bunkerpad’. Dit pad loopt slingerend door open veld langs minstens 20 ‘bunkers’ richting parkeerplaats Rhijnauwen Krommerijn. Eigenlijk zie je hier geen bunkers maar schuilplaatsen en kazematten die als onderdeel van de verdedigingswerken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie waren aangelegd.

De Utrechtse Jeugdherberg

Aan het eind van het pad naar links steken we de Kromme Rijn over en staan we oog in oog met het Hostel Stayokay Utrecht. Hier bevond zich al in de middeleeuwen Kasteel Rhijnauwen met rondom slotgrachten. In 1830 is op deze plek Huis Rhijnauwen gebouwd, zoals we dat nu nog kennen, met de adellijke familie Strick van Linschoten als laatste bewoners. De Gemeente Utrecht kocht het landgoed in 1919 voor ruim acht ton. In 1933 werd Huis Rhijnauwen verbouwd tot jeugdherberg naar ontwerp van architect Johan Ruppert. Nu is het de oudste nog bestaande jeugdherberg van het land. Deze jeugdherberg was een initiatief van de gezamenlijke jeugdorganisaties in Utrecht en kende vanaf 1930 een voorloper in een schoolgebouw aan de Minstraat 14 A. In de nieuwe jeugdherberg kwamen aparte slaapzalen voor jongens en meisjes en woonruimten voor de ‘jeugdherbergouders’, die de herberg beheerden. De oude salon op de begane grond werd een conversatie- en eetzaal met behoud van de originele wandbeschilderingen. De meeste ‘trekkers’ kwamen op de fiets en je diende je aan de huisregels te houden zoals ‘bij binnenkomst eerst je voeten wassen’. Alcoholgebruik en roken waren ten strengste verboden.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Naast de Stayokay zien we nog het oude poortgebouw, voorheen het koetshuis, met de losstaande ‘duiventoren’. Lange tijd diende het poortgebouw als fietsenstalling voor de jeugdherbergbezoekers. Nu zit er café Het Koetshuis. Binnen hangt een rood bord aan het plafond dat herinnert aan de oude zomerlijn van de bus : ‘Heden rijdt lijn A naar Rhijnauwen’.

Theehuis Rhijnauwen

We lopen verder onder de poort door en dan naar rechts om een kijkje te nemen bij het geheel uit hout opgetrokken Theehuis Rhijnauwen met rieten dak  dat nu rijksmonument is. Het begon als ‘theehuisje’ in 1921, gebouwd door timmerman Overhagen uit Bunnik naar ontwerp van gemeentearchitect Gosse van der Gaast. In 1924 volgde er een uitbreiding met een houten woning voor de pachter van het theehuis. Deze werd later bij het theehuis getrokken en kun je nu nog herkennen als ‘huis’ rechts van de hoofdingang. Nog een uitbreiding volgde in 1999 aan de kant van de Kromme Rijn naar ontwerp van de in mei overleden Bertus Mulder, restauratiearchitect en Rietveld-expert.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Theehuis Rhijnauwen was gelijk al vanaf het begin dé plek om na een wandeling, fiets- of roeitocht neer te strijken aan de Kromme Rijn voor ’een gezellig kopje thee’ of glas ranja met uitzicht op ‘malsch gras en eenige koeien’ Nu kun je er volgens eigen zeggen  ‘de heerlijkste pannenkoeken van het heelal’ eten, waaronder de ‘Boonaparte’ pannenkoek.

Met het theehuis in de rug lopen we rechtdoor om bij de eerste afslag naar links te gaan, langs de ligweide, tennisbanen uit 1930 en de historische boerderij De Zonnewijzer – met verse melktap – richting Oud Amelisweerd.

Landhuis Oud Amelisweerd

Ook Oud Amelisweerd was ooit begonnen als kasteel maar het Landhuis zoals we dat nu kennen dateert uit 1770. Het was het zomerhuis van baron Gerard Taets van Amerongen, die er ook een park met wandelpaden liet aanleggen. Toen koning Lodewijk Napoleon Bonaparte van Den Haag naar Utrecht verhuisde viel zijn oog op de buitenplaats Oud Amelisweerd en kocht hij het van de baron. De koning zou hier slechts 10 dagen doorbrengen in september 1808.

In 1950 kocht de gemeente Utrecht het van de laatste bewoners, de familie Bosch van Drakestein, en het landgoed werd opengesteld voor (betalend) publiek. Het huis is nu een museum: Landhuis Oud Amelisweerd, voorafgegaan door onder meer het ‘Armando-museum’. De indeling, de vloeren, deuren en plafonds zijn nog van 1770. Het unieke, 250 jaar oude en mooi gerestaureerde Chinese papierbehang is een bezoekje waard en elke drie maanden is er een nieuwe expositie. In het oude Koetshuis ernaast bevindt zich De Veldkeuken, een landgoedwinkel en restaurant. Aan de voorkant zie je nog de hoge inrijdeuren voor de koetsen. Vanaf De Veldkeuken lopen we via de Koningslaan, genoemd naar koning Lodewijk Napoleon, weer terug naar het startpunt.
Tekst loopt door onder de afbeelding

TIP. Neem een ‘bosje Amelisweerd’ mee naar huis! Loop daarvoor (op woensdag of zaterdag van mei tot november) nog even langs de Tuinderij Amelis’ Hof, op de plek van de oude moestuin met zelfs nog een schuur uit de 17^de eeuw, en pluk een bos veldbloemen voor een stukje landgoed bij u thuis.

Tekst: Anna Wits

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.