De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer verkennen we het gebied tussen het Smakkelaarsveld en het begin van de Amsterdamsestraatweg. Daar was een volksbuurt die sinds de jaren zestig straat voor straat verdween.

Er wordt druk gebouwd op het Smakkelaarsveld, het braakliggende terrein naast het station dat jarenlang dienstdeed als fietsenstalling. Er komen woningen, kantoren en een stadspark. De oude sfeer van het Leidseveer komt niet meer terug, maar na veertig jaar wordt er straks wel weer geleefd in dit grijze stukje Utrecht. Het kantorencomplex Smakkelaarsburcht aan het Leidseveer, het voormalige kantoor van de ABN en de naastgelegen parkeergarages zijn niet uitnodigend; als je er niets te zoeken hebt, kom je er niet. Dit niemandsland was echter ooit een oude volkswijk: de Knipstraat en omgeving.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Ruim baan voor de auto

Als je via de Daalsesingel richting de Amsterdamsestraatweg loopt, passeer je links de Knipstraat. Op een gemeentelijke kaart uit 1936 is te zien dat dit de centrale straat was van de buurt die hier stond.  Deze buurt was goed verbonden met de Amsterdamsestraatweg die tot 1967 al begon ter hoogte van de stoplichten bij de Daalsetunnel, op de hoek met de Leeuwstraat. De bouw van deze tunnel betekende het begin van het einde van de Knipstraat en omgeving. Vanaf de jaren zestig werd het stadscentrum, in tegenstelling tot nu, bereikbaar gemaakt voor auto’s. De panden aan de Amsterdamsestraatweg met de even huisnummers tot 24 werden gesloopt, evenals de gehele Leeuwstraat en een groot deel van de Vosstraat en Nieuwe Daalstraat. Ook een deel van de Oude Daalstraat moest eraan geloven en werd deels vervangen door een park. De nabijgelegen nog bestaande Wolfstraat is een erfenis van het buurtje waar meerdere straten naar dieren waren vernoemd.  De aanblik vanuit het huidige Park Paardenveld was totaal anders: dit stukje Utrecht voelde, samen met het Leidseveer en de Stationsbuurt, meer als een verlenging van het oude stadscentrum.  De Daalsesingel heette tot 1977 ook nog Catharijnesingel.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Van woningen naar kantoren

We gaan via de Daalsetunnel linksaf naar het Daalseplein dat zo heet sinds halverwege de jaren tachtig. Rond 1970 was het buurtje door de aanleg van de tunnel flink gehavend en ook afgesneden van de Daalsebuurt,  maar het grootste deel stond nog overeind.  Er waren winkels en er was een actieve buurtvereniging die buurtfeesten en cabaret organiseerde.  De bouw van Hoog Catharijne, begonnen in de jaren zestig, zou uiteindelijk het definitieve einde van de Knipstraat en omgeving inluidden. Bouwbedrijf Bredero, verantwoordelijk voor de bouw van Hoog Catharijne, richtte zijn sloopwoede niet alleen op de voormalige Stationsbuurt. Het bedrijf wilde doorpakken en ook de buurt rond de Knipstraat transformeren in een moderne kantorenbuurt. De Utrechtse politiek ging, in het toen dominante verlangen naar stadsvernieuwing, overstag. Er werd steeds minder geïnvesteerd in de woningen en een deel van de bewoners verhuisde naar Overvecht, Ondiep en de Daalsebuurt. Als we vanuit het Daalseplein richting het Leidseveer lopen, dan komen we door de Nieuwe Daalstraat. Behalve de naam is niets meer van deze oude straat bewaard gebleven. In minder dan twee decennia werd de buurt opgeslokt door nieuwe kantoren. Foto’s uit die tijd laten veel verloederde en dichtgemetselde huizen zien. Halverwege de jaren tachtig werden de laatste huizen gesloopt. En zo verdween een volksbuurt die er ruim een eeuw had gestaan.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Leidse Veer

Aangekomen op het Leidseveer valt de schuine loop richting het centrum op. Dit is te danken aan de Werkgroep Herstel Leefbaarheid, een actiegroep die zich inzette voor de oude stadswijken. De leden pleitten in de jaren zeventig voor het behoud van de historische panden aan het Leidseveer en een monumentale boerderij in de Hoenderstraat. De sloop konden ze helaas niet voorkomen, maar het aanvankelijk in rechte blokken gedachte bouwplan werd overboord gegooid. In plaats daarvan diende de eeuwenoude schuine loop van het Leidseveer als basis. Het stuk staat sinds de 17e eeuw bekend als het Leidseveer. In deze voormalige havenkom voeren begin 19e eeuw schepen af en aan via de Vleutense Vaart en de Leidse Rijn. Het Leidseveer werd eind jaren twintig drooggelegd, wederom ten faveure van de auto en kwam er een grote rotonde. De voltooiing van Plan Hoog Catharijne betekende eind jaren zeventig het einde van dit karakteristieke deel van Utrecht. Ooit droegen op deze plek zakkendragers goederen van en op de schepen. Men wilde voorkomen dat de mannen vochten om het schaarse werk. Daarom werd er eerlijk gedobbeld om dit werk. Dit werd smakkelen genoemd. De naam Smakkelaarsveld, waar we op uitkijken, komt hier vandaan. Het veld verdwijnt in de nieuwe bouwplannen, maar met het nieuwe Smakkelaarspark blijft de naam bestaan.  Uitkijkend op de bouwwerkzaamheden zijn we aan het einde van deze korte wandeling gekomen.

Tekst: Jeffrey Lemm
Foto’s: Het Utrechts Archief

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.