De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer maken we een wandeling langs drie gebouwen uit de jaren twintig en dertig van gemeentearchitect Jan Planjer. Twee daarvan vinden we in de wijk Lombok en één in Oog in Al.

Johan Izak (Jan) Planjer (1891-1966) was gemeentearchitect en later directeur Openbare Werken in Utrecht. Hij is geboren en getogen in Leiden en volgde in Delft de opleiding tot bouwkundig ingenieur. In 1919 kwam hij in dienst van Gemeentewerken Utrecht als architect 1e klasse. In zijn vrije tijd was Jan Planjer veel te vinden bij roeivereniging Viking aan de Keulsekade. Hij was 47 jaar lang lid, waarvan vele jaren als (vice) voorzitter en later als erelid. Mogelijk ontmoette hij bij Viking zijn 15 jaar jongere vrouw, Adriana Kolff (1907-1990), meester in de rechten, met wie hij in 1936 trouwde. Het echtpaar bleef kinderloos.
In zijn Utrechtse periode van 1919 tot 1956 heeft Planjer veel gebouwd in de stad. Bijna alle openbare scholen uit de jaren twintig en dertig in Utrecht zijn van zijn hand. Ze zijn herkenbaar beïnvloed door de Amsterdamse School, de Nieuwe Zakelijkheid en het oeuvre van Willem Dudok. De laatstgenoemde is het beste te herkennen in zijn ontwerp van het voormalig Stedelijk Gymnasium (1932) aan de Homeruslaan.

Bij de bouw van scholen had hij niet alleen oog voor een mooi gebouw maar hield hij ook rekening met de gebruikers, de kinderen. Hij was aanhanger van het type openluchtschool. Door zijn ontwerpen van grote openslaande ramen kregen de bleke stadsneusjes zoveel mogelijk frisse lucht. Dat was niet alleen gezond maar ook goed voor de concentratie. De Rietendakschool uit 1923 aan de Laan van Chartroise in Ondiep en de Johan de Wittschool in Oog in Al zijn er voorbeelden van. Daarnaast ontwierp Planjer ook openbare gebouwen, waaronder het politiebureau Tolsteeg (1925) dat nu bekend is als het Louis Hartlooper Complex.

In 1926 hield Planjer een ’voordracht met lichtbeelden’ voor de historische vereniging Oud-Utrecht met als titel : ‘Nieuw Utrecht, dat weldra Oud-Utrecht zal zijn.’ Een vooruitziende blik want veel van zijn eigen werken van die tijd zijn nu monumenten.

Tekst loopt door onder de foto

Jenaplanschool 100 jaar

De eerste school van Jan Planjer werd in september 1923 geopend aan de Laan van Nieuw Guinea 20 door burgemeester Fockema Andreae. Het betrof de Nederlands Hervormde Gemeenteschool voor Lager Onderwijs. De ‘Laan’ was op dat moment nog een deels onbebouwde, kale en niet bestrate zandweg. De school werd door het Utrechts Nieuwsblad een ‘miniatuur Jaarbeurs’ genoemd met als grens rondom de school  hoge muren met doorkijkjes. Van april 1942 tot 8 mei 1945 werd de school gevorderd door de Duitse Kriegsmarine en kregen de leerlingen les op de Billitonkade in de Bewaarschool.

In de jaren 50 werd er een dependance geopend op een boot in het Merwedekanaal in Oog in Al, de drijvende school De Ark. In 1962 werd de ‘School aan de Laan’ de eerste Jenaplanschool van Nederland. De hoge muren rond het schoolplein verdwenen in 1964. Men vond deze niet langer passen bij dit type onderwijs. In 1980 bezetten ouders de school uit protest tegen het uitblijven van een beloofde renovatie van het oude schoolgebouw. Recentelijk is de Christelijke Jenaplan basisschool De Brug weer helemaal opgeknapt en klaar voor het vieren van het 100 jarig bestaan.

De veegpost van de gemeentereiniging

Op de hoek van de Laan van Nieuw Guinea en de Groeneweg ontwierp Planjer in 1924 (en niet in 1922 zoals op het bordje naast de deur staat) een gebouw voor de gemeentereiniging. Het deed dienst als veegpost en opslagplaats. Alleen het hoofdgebouw staat er nog. De Amsterdamse School als bouwstijl is te zien in de symmetrie, het metselwerk, de laddervensters en de rond gemetselde ingangspartij. Het hoofdgebouw werd destijds omschreven als  ‘een kleine burcht met vlaggemast’. In de bijgebouwen bevonden zich de paardenstallen en een wagenloods.

Vanaf 1941 kwam er een brandweerkazerne. Beneden kwamen er slaapzalen met wasruimte voor de manschappen en op de binnenplaats vonden de Opel Blitz wagens met brandspuiten onderdak. Ook werd er een gaarkeuken ingericht waar je met voedselbonnen en bijbetaling warme (waterige) soep of ‘stamppot’ kon halen. De luchtbescherming richtte er een EHBO post in.

Na de oorlog bleef de brandweer; in de jaren 80 kwam de GG en GD in het gebouw. Nu is er een tandartsenpraktijk gevestigd met woonruimte erboven. Helaas zijn de voor de Amsterdamse School zo kenmerkende verticale vlakken van dakpannen in de loop der tijd vervangen door platen.

Tekst loopt door onder de foto

Johan de Wittschool

Deze eerste school in Oog in Al aan het Beethovenplein dateert uit 1932. Aan de gesloten voorkant op het noorden bevinden zich de gangen met kleine ramen en twee ronde vensters. Maar kijk vooral ook aan de achterkant van de school. Daar zie je de grote glazen puien op het zuiden van Jan Planjer die -nog steeds!- als een harmonica kunnen worden opengeschoven. Al vanaf het begin zorgde de centrale verwarming binnen voor een constante temperatuur. Bij de opening werd Planjer bedankt voor ‘dit mooie gebouw dat er landelijk uitziet en volkomen aansluit  bij de landelijke omgeving’.

Tekst loopt door onder de foto

Ook deze school werd in mei 1942 mét alle inventaris gevorderd door de Duitsers. De Kriegsmarine trok erin. Het betrof zo’n 20 à 30 jonge Duitse mariniers met hun hoofdkwartier in het nabijgelegen Militair Hospitaal. De leerlingen moesten voortaan lopend naar scholen buiten de wijk. Voor de school kwam er een openbare schuilkelder. Na de bevrijding trokken de Binnenlandse Strijdkrachten in de school en daarna de Canadezen. Pas in 1946 kon er weer les gegeven worden in de (inmiddels uitgewoonde) school. Ouders van leerlingen van de school boden bij de heropening het beeldje ‘De Vrede’ aan, een meisje met een duif, van kunstenaar Pieter d’Hont. Dit staat nog altijd in de hal. De school is in 2011 geheel gerestaureerd. Was de school een tijdlang een Montessorischool, nu is het een Daltonschool. Eind vorig jaar is het betegelde schoolplein omgetoverd tot een groene schooltuin, met ook plaats voor buitenlessen. Dit sluit prachtig aan bij het concept van de openluchtschool zoals Jan Planjer al in 1932 voor ogen had.

Tekst: Anna Wits

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.