De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer lopen we langs plekken en gebouwen die zijn ontworpen door de familie Zocher.

Deze familie van (landschaps)architecten heeft een belangrijk aandeel gehad in het uiterlijk van Utrecht. Het meest bekend is het Zocherpark rondom het oude centrum. Dit vijf kilometer lange stadspark is een van de oudste openbare parken van Nederland en een rijksmonument. Het Zocherpark is de rode draad van deze wandeling, maar we lopen ook langs een aantal bouwwerken die we danken aan de Zochers.

Stadsuitbreiding

Het Zocherpark was onderdeel van een stadsuitbreiding aan het begin van de negentiende eeuw. Het centrum van Utrecht werd op dat moment nog omringd door middeleeuwse stadsmuren die geen militaire functie meer hadden. De achtergrond van de stadsuitbreiding doet heel actueel aan, zoals we zullen zien. Op 3 augustus 1827 besloot het college van B&W tot het instellen van een commissie “tot uitbreiding en verfraaiing der stad”. De hoofdaanleiding was volgens de raadsnotulen “de steeds groeiende behoefte aan woningen, ten gevolge van de bevolkingsaanwas”. Doordat de bevolking van Utrecht in de voorafgaande decennia flink was gegroeid, waren de huizenprijzen immers fors gestegen. Bovendien was er behoefte aan “betere en gezonde” woonhuizen.

Op 2 juni 1828 besloot de gemeenteraad, op advies van deze commissie, tot het slopen van de stadsmuren. Er werd een premie uitgeloofd van 1200 gulden voor het beste plan. In november 1829 kwam architect Jan David Zocher jr. als winnaar uit de bus. Burgemeester Van Asch van Wijck had hier een sturende rol in. Zocher was, in navolging van zijn vader, een gevierd architect en aanlegger van parken in de romantische Engelse landschapsstijl die toen in de mode was. Bovendien was hij Utrechts stadsarchitect in de periode 1825 tot 1855. Na de keuze voor Zocher ging het snel. Er kwam koninklijke toestemming, panden werden onteigend en, net als het grootste deel van de stadsmuren, gesloopt om de weg vrij te maken voor het Zocherpark. De aanleg ervan zou 40 jaar duren, van 1830 tot 1870. Halverwege die periode ging ook Louis Paul Zocher, de zoon van Jan David jr., meewerken aan dit grootse project.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Bomen

We beginnen de route bij de kruising Willemsplantsoen en Walsteeg en lopen het Zocherpark in. Wanneer we langs de Singel lopen vallen de vele oude bomen op. Ruim 400 bomen zijn ouder dan 100 jaar en veel ervan staan er al sinds de aanleg van het park. Zoals de eik uit 1835 die opdoemt achter het beeld van verzetsstrijdster Truus van Lier. Even verderop, naast de Bartholomeusbrug, zien we een Spaanse aak (veldesdoorn) die opvalt omdat hij schuin over het water hangt. Ook deze boom stamt uit 1835 en is geplant door Jan David Zocher jr. zelf. We lopen door tot na het Servaasbolwerk richting Lepelenburg. Aan de overkant van de Singel zien we, rechts van de Maliebrug, een zomereikenbosje. De meeste bomen uit dit ‘bosje’ zijn in 1835 door Zocher geplant. Iets verderop treffen we weer een aantal bomen uit dat jaar. Een Belgische iep ter hoogte van Hiëronymusplantsoen nummer 10 en een Japanse honingboom bij de Vrije School. De Bomenstichting heeft samen met de gemeente en het Gilde Utrecht een boekje uitgebracht met een route langs 30 monumentale bomen in de stad. Daar staan ook veel bomen in die langs de Singel staan.

Paleis en woonhuizen

Via de Stadsschouwburg vervolgen we de wandeling door het park tot aan de Wittevrouwenbrug. Daar lopen we linksaf de Wittevrouwenstraat in en stoppen we bij de Universiteitsbibliotheek. Dit gebouw is in 1807 oorspronkelijk ontworpen als paleis voor koning Lodewijk Napoleon die kort in Utrecht resideerde. Johan David Zocher sr., de vader van de ontwerper van het park, voerde het project uit onder Frans toezicht. We wandelen door naar de Voorstraat en gaan rechtsaf de Wijde Begijnestraat in. Op de nummers 15-21 zien we vier witgepleisterde woonpanden in neoclassicistische stijl. Deze panden zijn in 1843 verbouwd door Jan David Zocher jr. Daarvoor waren zij onderdeel van het Begijnehof. De verbouwing paste in zijn plan om aan deze zijde van het centrum geen park, maar woonblokken en werkplaatsen te bouwen. We lopen door naar de Van Asch van Wijckskade, in 1938 vernoemd naar de burgemeester die zich persoonlijk heeft ingezet voor het Zocherpark. Aan deze kade zijn een aantal statige Zocher-panden in neoclassicistische stijl te vinden. Het pand links op de hoek met de Wijde Begijnestraat, de Van Asch van Wijckskade 25 uit 1850, is daar een typisch voorbeeld van. Wanneer we verder naar links de kade aflopen zullen we verschillende Zocher-panden in dezelfde stijl tegenkomen, zoals bijvoorbeeld het vrijstaande huis op nummer 6 dat gebouwd is in 1842.
Tekst loopt door onder de afbeelding

We lopen de Van Asch van Wijckskade af en lopen via de Zandbrug de Nieuwekade op. Op de hoek met de Sint-Jacobsstraat zien we een blokvormig wit pand met links een aangebouwd koetshuis. Deze panden, nummers 201-217, zijn gebouwd als werkplaats in het plan-Zocher. Nadat we de Sint-Jacobsstraat zijn ingegaan, slaan we direct linksaf de Oranjestraat in om vervolgens op de Oudegracht weer naar rechts te lopen. We eindigen de wandeling op nummer 69. Daar treffen we de in 2023 gerestaureerde Augustinuskerk. Deze kerk is in 1840 gebouwd naar het ontwerp van weer een andere Zocher: Karel Georg. Hij was de broer van Jan David jr. De neoclassicistische kerk is met de Grieks aandoende gevel een opvallende verschijning aan de Oudegracht. Het is de eerste grote katholieke kerk die in Utrecht werd gebouwd na het herstel van de godsdienstvrijheid.
Tekst loopt door onder de afbeelding

De Zochers waren als architecten dus van vele markten thuis en dat hebben ze in Utrecht goed laten zien. Tijdens deze wandeling kun je genieten van hun  bouwwerken en al het groen dat ze ons nagelaten hebben.

Tekst: Jeffrey Lemm

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.