De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed.  Dit keer wandelen we door Oudwijk-Noord.

We beginnen onze wandeling bij de spoorwegovergang in de Burgemeester Reigerstraat. Daar staat naast de overweg direct al een heel klein stukje erfgoed: een groene paal die ooit dienst deed als ondersteuning van de bovenleiding van de elektrische tram die vanaf het Centraal Station naar het Wilhelminapark reed. In 1938 werd de tramlijn opgeheven en vervangen door een buslijn, maar de paal is er weer neergezet met een bordje waarop de geschiedenis wordt vermeld.

We lopen de Wolter Heukelslaan in en zien rechts al gauw het Wolter Heukelshofje: in 1861 gebouwd om onderdak te bieden aan arme Utrechters. De ‘vrijwoningen’ behoorden bij de fundatie van de Eleëmosynae van Oudmunster. Dat was een fonds dat in 1400 werd opgericht door de deken van het kapittel van Oudmunster, aanvankelijk om armen geldelijk te ondersteunen, maar later werden er door deze fundatie ook op diverse plekken in Utrecht huisjes voor de armen gebouwd. In de 19e eeuw werden de huisjes van deze stichting in de binnenstad afgebroken en werden er buiten de singels nieuwe gebouwd, zoals in de huidige Mgr. van de Weteringstraat. Daar staat de bijzondere naam nog steeds op de gevel. Het hofje aan de Wolter Heukelslaan kwam in het hoveniersgebied achter de Maliebaan en was bereikbaar via een doodlopende weg vanaf de 3e Baansteeg, zoals de huidige Burgemeester Reigerstraat toen heette.

De Oosterspoorweg

De huisjes stonden er nog geen tien jaar toen er werd begonnen met de aanleg van de Oosterspoorweg, die aanvankelijk door het oostelijk deel van het singelplantsoen zou lopen, maar uiteindelijk achter de huizen aan de Maliebaan werd aangelegd, vlak langs het hofje. Na de ingebruikneming van de Oosterspoorweg in 1874 werd ten oosten daarvan een woonwijk gebouwd met ook huizen langs de spoorbaan. Daar moest dus een weg komen. Om daarvoor ruimte te maken werden de twee buitenste huisjes van het hofje in 1881 gesloopt. Een hek sloot het hofje af van de nieuwe weg, die Burgstraat werd genoemd. In 1920 werd die naam gewijzigd in Mengelberglaan om eer te bewijzen aan dirigent Willem Mengelberg die toen 25 jaar aan het Concertgebouw verbonden was. Want ‘het gemeentebestuur van Utrecht, de stad uwer geboorte, stelt er prijs op zich te voegen bij de talloos velen, die u huldigen ter gelegenheid van het jubileum dat Gij thans viert’. In 1945 werd de naam Mengelberg weer van de bordjes gehaald, ‘met het oog op de houding welke Mengelberg gedurende de bezetting heeft aangenomen’, en werd de laan vernoemd naar PTT-man Wolter Heukels die in de oorlog een clandestiene telefoonpost beheerde, illegale verbindingen aanlegde en door de Duitsers gevoerde telefoongesprekken kon afluisteren. Activiteiten die hij met de dood moest bekopen.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Winkelcentrum Braamstraat – Van Alphenplein

We slaan rechtsaf de Braamstraat in. Als belangrijke straat in deze buurt waren er in de Braamstraat en het aansluitende Van Alphenplein veel winkels. Nog steeds zijn in deze straat en de omliggende straten nog veel woningen met grote etalageramen, waar vroeger melkhandels, sigarenwinkels of kappers waren gevestigd. De winkeliers van de Braamstraat en het Van Alphenplein voerden in 1958 een bijzondere reclamecampagne: ze bezorgden bij de bewoners van de nieuwe flats aan de Karel Doormanlaan een folder waarin zij de nieuwkomers uitnodigden hun inkopen in ‘Winkelcentrum Braamstraat – Van Alphenplein’ te komen doen. Onder de winkeliers waren de groentewinkel van de familie Agterberg, een bekende Oudwijkse hoveniersfamilie, en de bakkerij van Do Schat. Do Schat (1897-1981) nam in 1923 een kleine bakkerij over in de Braamstraat en wist die uit te bouwen tot een broodfabriek die uiteindelijk de hele hoek Braamstraat – Renstraat in beslag nam. In 1973 werd de bakkerij verplaatst naar Overvecht en werden er op die leeggekomen plek woningen gebouwd.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Jantje zag eens pruimen hangen…

Vanaf het Van Alphenplein komen we in de straat Oudwijk, genoemd naar de in 1131 gestichte Stevensabdij voor adellijke dames, die doorgaans klooster Oudwijk werd genoemd. Het klooster met boomgaarden, weilanden en bouwland, strekte zich uit over een groot deel van het huidige Oudwijk-Noord. Na de Reformatie werd het klooster gesloten en deels afgebroken. Op die plek kwam een landhuis. De bekendste bewoner van dit landhuis was advocaat en dichter Hiëronymus van Alphen (1746-1803), vooral nog bekend van zijn bundel ‘Kleine Gedigten voor Kinderen’, waarvan de bekendste ongetwijfeld is ‘Jantje zag eens pruimen hangen…’. Het landhuis staat er nog steeds, zij het wat verscholen achter de Heilig Hartkerk die in 1924 door architect Jos Duynstee werd gebouwd op de plek van de grote vijver voor het landhuis. Op de hoek van de toren is een mooi gestileerd Heilig Hartbeeld te zien, van de hand van Hans Mengelberg, een broer van Willem Mengelberg die we eerder op onze wandeling tegenkwamen. De kerk in fraaie baksteenarchitectuur is eind jaren negentig verbouwd tot appartementen, waarbij de originele bouwdetails zoveel mogelijk zijn gehandhaafd. Tegenover de kerk staat een imposante villa in 1914 gebouwd door de befaamde architect Karel de Bazel, vooral bekend van het kolossale hoofdkantoor van de Nederlandse Handel-Maatschappij dat hij in de jaren twintig bouwde aan de Vijzelstraat in Amsterdam, nu het fraaie onderkomen van het Stadsarchief Amsterdam. We sluiten onze wandeling af met een bezoek aan het Rosarium, de rozentuin die in 1913 tot stand kwam op initiatief van een vereniging van rozenkwekers en aan de gemeente werd overgedragen.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Tekst: Herman de Wit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.