Op pad met Oud-Utrecht: Erfgoed langs de Oudegracht Op pad met Oud-Utrecht: Erfgoed langs de Oudegracht

Op pad met Oud-Utrecht: Erfgoed langs de Oudegracht

Op pad met Oud-Utrecht: Erfgoed langs de Oudegracht
Stadhuis Utrecht en de Stadhuisbrug (foto Dick de Jong)
De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Want dat is overal in Utrecht te vinden. Dit jaar vieren we het honderdjarige bestaan van de Historische Vereniging Oud-Utrecht. Tijdens een wandeling langs de Oudegracht kijken we naar erfgoed waar de leden van de vereniging zich al honderd jaar in verdiepen.

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Want dat is overal in Utrecht te vinden. Dit jaar vieren we het honderdjarige bestaan van de Historische Vereniging Oud-Utrecht. Tijdens een wandeling langs de Oudegracht kijken we naar erfgoed waar de leden van de vereniging zich al honderd jaar in verdiepen.

Stadhuis

We beginnen bij het stadhuis. Dit is de plek waar de gemeenteraad vergadert en waar bijeenkomsten en tentoonstellingen zijn. De klassieke voorgevel met zuilen is van de 19e eeuw. Daarachter is de geschiedenis af te lezen aan verschillende gebouwen die elk hun eigen sfeer en geschiedenis meebrachten. Dit was van 1914 tot 1933 de werkplek van de mateloos populaire burgemeester Joachimus Pieter Fockema Andreae die veel aandacht had voor stedenbouw én historie. Hij publiceerde het boek ‘De Hedendaagsche Stedenbouw’ en was actief voor het grote uitbreidingsplan dat de beroemde Nederlandse stedenbouwkundige H.P. Berlage samen met de directeur Gemeentewerken N. Holsboer voor Utrecht had gemaakt.

Ook schreef hij voor Oud-Utrecht over de geschiedenis van de stad en stimuleerde bijvoorbeeld de restauratie van de Domtoren met Michaëlskapel voor ontvangsten, en de opening van de gerestaureerde Raadskelders, nu restaurant Humphrey’s, onder het stadhuis.

Op 12 maart 1923 is de vereniging Oud-Utrecht opgericht na een uitnodiging van burgemeester Fockema Andreae aan ‘stadgenooten, bekend om – of verdacht van – belangstelling in het stedelijk verleden’. Het verenigingsbestuur zette zich vanaf het begin in voor de bescherming van ‘monumenten van geschiedenis en kunst en stedenschoon’. Een van de eerste daden van Vereniging Oud-Utrecht was het richten van een verzoek aan de gemeente om te komen tot een monumentenverordening. Hiermee kan het college van burgemeester en wethouders, al dan niet op verzoek van een belanghebbende, een monument aanwijzen als beschermd gemeentelijk monument. Die verordening zou er in 1928 komen en geldt nog steeds.

Vismarkt en Lichtegaard

Tekst loopt door onder de foto

Graaf Floris aan de Vismarkt (foto Dick de Jong)
Graaf Floris aan de Vismarkt (foto Dick de Jong)

We lopen van de Stadhuisbrug de Vismarkt op, de oudste markt van Utrecht. Deze heet niet voor niets zo. Dit is de plek waar de vis eeuwenlang werd verhandeld op de daar aanwezige Kalisbrug en in de winkels. De vis werd vers gehouden met behulp van korven die in de gracht werden gehangen. Op de brug staat een beeld van Theo van de Vathorst getiteld ‘Marktvrouwtje’ uit 1976, geschonken door Vroom & Dreesman. In het midden is café-restaurant ‘Graaf Floris’ dat nu alweer 40 jaar bekend is als plek voor koffie met warme appelbol en glaasje water. Maar voor de oplettende kijker is daar op de gevel nog te lezen dat hier de Vischhandel van Gebroeders Engelman was gevestigd. Hier vlakbij is de ingang naar de kelders van Paleis Lofen, de plek waar de stadsrechten van Utrecht zijn getekend. Op de hoek van Servetstraat en de Lichtegaard vinden we een veel gefotografeerde rij huizen. Deze huizen zijn grotendeels gerestaureerd naar een tekening van Jan de Beijer van 1746. We lopen over de Donkeregaard, en dalen na Café ’t Heen en Weer de trap af naar de werf langs de Oudegracht. Daar vinden we een fraaie wandelroute over de werf, iets dat alleen in Utrecht kan!

Tekst loopt door onder de foto

Vischhandel aan de Vismarkt Blitz 1915 (foto HUA)

Lantaarnconsoles langs de Utrechtse grachten

Een van de eerste zaken waarover het bestuur van Oud-Utrecht zich grote zorgen maakte, was de ernstig verwaarloosde toestand van de werven, vooral die langs het centrale deel van de Oudegracht. Edelsmid en bestuurslid Jan Eloy Brom startte in 1929 met bijeenkomsten om de eigenaren van de werven tot samenwerking te bewegen, ter verbetering van werven en werfmuren. Vanaf 1949 startte de gemeente Utrecht op aandringen van Oud-Utrecht met de onteigening en vervolgens restauratie van de Utrechtse werven, kademuren en werfmuren. Een bijzonder creatief idee van Hoofd Monumenten Willem Stooker maakte dat er lantaarnpalen kwamen te staan op gebeeldhouwde stenen, consoles genaamd. Hierdoor was er lantaarnlicht op zowel straat als werf, én stadsversiering met gebeeldhouwde Utrechtse verhalen, sagen en legenden. De lantaarns zijn een ontwerp van de Utrechtse kunstenaar Pyke Koch. Er zijn nu zo’n 330 lantaarnconsoles. ‘De Lantaarn Spreekt’ is de naam van een boekje van Oud-Utrecht en het Utrechts Monumentenfonds met acht wandel- en vaarroutes langs de Utrechtse grachten.

Olivier van Noort, circumnavigator

Tekst loopt door onder de foto

Lantaarnconsole Olivier van Noort (foto Dick de Jong)

Net naast de trap voor de Plaatboef op Oudegracht 306 is een bijzondere lantaarnconsole te vinden. Deze console is ter gelegenheid van 75 jaar Oud-Utrecht geplaatst ter herdenking aan de wereldreis van Olivier van Noort, een ondernemende Utrechter die als eerste Nederlander tussen 1598-1601 rond de wereld zeilde en dus ‘circumnavigator’ genoemd werd. Hij ging in die drie jaar via Straat Magellaan over de Stille Oceaan, en langs Kaap de Goede Hoop. Omdat de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden aan de gang was, kostte het Van Noort grote moeite om geschut te verkrijgen. Van de Staten-Generaal kreeg hij niet meer dan vier kanonnen te leen, plus ammunitie. Van de stad Utrecht verkreeg hij ‘twee metalen stucken, schietende acht ponden ijsers’. Drie schepen gingen verloren, de twee kanonnen kwamen terug naar stad Utrecht.  In 1601 verscheen zijn reisverslag: Beschrijvinghe vande voyagie om de geheelen wereldt Cloot ghedaen door Olivier van Noort.

Van klooster tot weeshuis tot NV huis tot Tivoli tot..

Velen kennen het pand Oudegracht 245 als het oude poppodium Tivoli, dat de laatste gebruiker was. De oudste delen van dit complex zijn een klooster geweest. Daarna werd het een weeshuis en in de 20e eeuw werd het pand verbouwd tot feestzaal en ontmoetingscentrum voor de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel, kortweg het NV huis. Oud-Utrecht organiseerde in samenwerking met gemeente Utrecht een prijsvraag over de herbestemming van dit pand. Het krijgt nu een nieuwe functie als boetiekhotel en plaats voor kinderopvang, horeca en cultuur.

Tot slot

In het stadhuis wordt op 3 maart een tentoonstelling geopend over 100 jaar (Oud)Utrecht, gemaakt door stripcollectief De Inktpot. Kijk op www.oud-utrecht.nl voor de opening en andere activiteiten.

Tekst: Dick de Jong

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Wil je meeschrijven met ‘Op pad met Utrecht’? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@oud-utrecht.nl

Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht is opgericht in 1923 en wil de kennis van en belangstelling voor Utrechtse geschiedenis, archeologie en monumenten stimuleren en waken over het behoud van het lokale en regionale erfgoed.

Profiel

1 Reactie

Reageren
  1. Ton Hooft

    Dank voor het verhaal en de beelden Dick. Mooie details op de foto van Graaf Floris waaronder: Gebr.s Engelman – Vischhandel, onderstreept de naam Vismarkt.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).