Op pad met Oud-Utrecht: Het Domplein en Sint Maarten Op pad met Oud-Utrecht: Het Domplein en Sint Maarten

Op pad met Oud-Utrecht: Het Domplein en Sint Maarten

Op pad met Oud-Utrecht: Het Domplein en Sint Maarten
Gevelsteen Domplein 14 (D.C. Goosssen, Het Utrechts Archief)
De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Op 11 november wordt jaarlijks het feest van Sint Maarten gevierd, waarbij lampionnen de stad verlichten. De Sint Maarten Parade met lichtsculpturen en muziek werd deze keer op en rondom het Berlijnplein gehouden. Het Domplein is echter de plek waar onze schutspatroon overvloedig aanwezig is. De relatie van Utrecht met Sint Maarten is daar namelijk ontstaan. 

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Op 11 november wordt jaarlijks het feest van Sint Maarten gevierd, waarbij lampionnen de stad verlichten. De Sint Maarten Parade met lichtsculpturen en muziek werd deze keer op en rondom het Berlijnplein gehouden. Het Domplein is echter de plek waar onze schutspatroon overvloedig aanwezig is. De relatie van Utrecht met Sint Maarten is daar namelijk ontstaan. 

Wie was Sint Maarten of Martinus eigenlijk? Op een koude dag in het jaar 353 vroeg een naakte bedelaar de Romeinse soldaat Martinus om hulp. Geld had Martinus niet bij zich en zijn wapenuitrusting was eigendom van de keizer. Daarop sneed hij met zijn zwaard zijn mantel in tweeën en gaf een stuk aan de bedelaar. De volgende nacht verscheen de bedelaar aan hem met het stuk mantel: het bleek Jezus zelf te zijn geweest. Martinus bekeerde zich tot het christendom en liet zich dopen. In 371 werd hij bisschop van Tours in Frankrijk. Hij overleed op 11 november 397 en werd later heilig verklaard. Sint Maarten stond symbool voor barmhartigheid en speelde daardoor een rol bij de verspreiding van het christendom. Zelf is hij nooit in Utrecht geweest.

Utrechtse schutspatroon

In het jaar 630 stichtten Frankische machthebbers een kerkje in het voormalige Romeinse fort op het huidige Domplein. Twintig jaar later werd het door de Friezen verwoest. Willibrord herstelde het kerkje rond 695. Mede dankzij de missionaris die hem volgde, Bonifatius, werd de kerk gewijd aan Sint Maarten. De tegenwoordige Domkerk is een verre opvolger van dit Maartenskerkje. In de kerk zijn verschillende beeltenissen van Sint Maarten te vinden, zoals een van de vijf houten Dombeelden uit 1450. Het is een kopie waarvan het origineel tegenwoordig in het Centraal Museum bewaard wordt. In het bovendeel van de bronzen toegangsdeuren van de Dom, in 1996 gemaakt door Theo van de Vathorst, is een moderne versie van de manteldeling afgebeeld.

Op en rond het Domplein is de schutspatroon op verschillende plekken terug te vinden. Het meest in het oog springend is natuurlijk de Domtoren. Bovenop staat sinds 1382 een windvaan met de beeltenis van Sint Maarten te paard en de bedelaar met wie hij zijn mantel deelde. Maar ook binnen in de toren is zijn afbeelding te vinden, op de Martinusklok op de vierde vloer. Deze klok wordt elk jaar maar een paar keer geluid, maar in elk geval op 11 november, de sterfdag van Sint Maarten.

Maartenshof met kunstwerk van Erica van Seeters (Arjan den Boer)

Op de noordwestelijke hoek van het Domplein, naast Bar Restaurant Walden, leidt een smalle doorgang naar een pleintje dat is omgeven door de huizen Domplein 11-15. Dit is de Maartenshof. Er staat een kunstwerk van Erica van Seeters, ‘Een plek om te delen’, dat verwijst naar de goede daad van Sint Maarten. Het kunstwerk, in 2002 gemaakt in opdracht van het K.F. Heinfonds, bestaat uit drie natuurstenen objecten. De grillige vormen van de afgescheurde mantel vormden het uitgangspunt. Het rode object staat voor de mantel, het zwarte voor het afgesneden deel en de witte zuil wijst naar de hemel. Maar er is meer te vinden in dit hofje. Boven de toegangsdeur van het neogotische huis op nummer 14 is in 1898 een gevelsteen aangebracht van Sint Maarten te paard met de bedelaar.

Pandhof

Schuin aan de andere kant van het Domplein is de toegang tot een ander hof, de Pandhof van de Dom. Deze kruisgang vormde een overdekte verbinding tussen de kerk en het Groot Kapittelhuis, waar de besturen van de Utrechtse kapittelkerken bijeenkwamen. Tegenwoordig is de kapittelzaal de aula van de universiteit. Aan het neogotische poortje vanaf het Domplein prijkt Sint Maarten boven de ingang. Dit portaal dateert uit het einde van de 19e eeuw, toen het pandhof werd gerestaureerd door de architect Pierre Cuypers. 

Sint Maarten boven de ingang van de Pandhof (Arjan den Boer)

Vanuit de pandhoftuin, die onlangs opnieuw is beplant, zijn boven de vensters van de kruisgang gebeeldhouwde driehoeken te zien, zogenaamde wimbergen. Deze 19 reliëfs vertellen het levensverhaal van Sint Maarten. De voorstellingen werden in de 15e eeuw aangebracht om aan het voorbeeldige leven van de heilige te herinneren. Op het eerste reliëf, ter hoogte van de toegang vanaf Achter de Dom, drijft Sint Maarten met zijn wapenschild satan terug. Op de tweede wimberg is de manteldeling te zien. Een informatiebord in de pandhof geeft uitleg over alle scènes.

De huidige wimbergen zijn niet de originele. Bij de restauratie van 1876-1896 bleken ze te zwaar gehavend en werden grotendeels vervangen door kopieën. Aan de westzijde waren de wimbergen helemaal verdwenen en heeft Cuypers ze aangevuld. De gebruikte steensoort was echter te zacht, zodat de reliëfs rond 1960 opnieuw vervangen moesten worden. De 19e-eeuwse exemplaren zijn deels ingemetseld in de muren van Flora’s Hof. Deze verborgen tuin aan de voet van de Domtoren is toegankelijk via de poort aan de Servetstraat.

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht is opgericht in 1923 en wil de kennis van en belangstelling voor Utrechtse geschiedenis, archeologie en monumenten stimuleren en waken over het behoud van het lokale en regionale erfgoed.

Profiel

geen Reacties

Reageren

Er zijn nog geen reacties geplaatst.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).