De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Dit keer een kleurrijke wandeling waarbij het enige voorbeeld van organische architectuur in Utrecht is te zien. We wandelen door Rijnsweerd.

We staan in de tunnel aan de Prins Hendriklaan onder de Waterlinieweg voorbij het Rietveld-Schröderhuis. Het kunstenaarsduo Margot Berkman (1964) en Eline Janssen (1959) plaatste hierin met toestemming van de erven Rietveld in 1999 een tegelkunstwerk met stoelontwerpen van Rietveld. Op elke tegel is een stoel van Rietveld te zien die hij in zijn werkzame leven heeft ontworpen. De kunstenaars kozen voor de kleur blauw. Een saaie tunnel is daardoor omgetoverd tot een fris geheel. We slaan linksaf en gaan de Erasmuslaan in.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Witte woningen

In de Erasmuslaan staan aan de rechterkant twee rijtjes witte huizenblokken, eveneens ontworpen door Rietveld. Het verst gelegen blok, met nummers 5 -11, werd tussen 1930-1931 gebouwd. Het woonblok op de hoek kwam in 1934 af. Nummer 9 werd door Rietveld en Truus Schröder ingericht als modelwoning met hun eigen spulletjes. Rietveld bouwde vanuit een ideologie, het Nieuwe Bouwen, comfortabele, lichte en ruime woningen, zonder veel ornamenten. We lopen verder. Waar de auto’s niet verder kunnen, wandelen wij het fietspad op.

Bruine bouwwerken

Tussen de Waterlinieweg links en de verderop gelegen A28 lag een lege hoek, waar tussen 1968 en 1975 de wijk Rijnsweerd werd neergezet. Het bouwbedrijf Wilma kreeg samen met architect Ton Alberts (1927-1999) van de Gemeente opdracht om deze wijk op te tuigen. Alberts was antroposoof, hij probeerde de antroposofie toe te passen in de architectuur. Deze levenshouding gaat er vanuit dat mensen zich gelukkiger voelen bij organische vormen. Geometrische vormen, dat wil zeggen rechte lijnen en strakke hoeken, moesten hierbij zoveel mogelijk vermeden worden. Organische vormen zijn vooral gebogen, rond, natuurlijk (de natuur kent weinig geometrische vormen). In de architectuur zien we organische vormen als verspringende woningen met hoekjes en nisjes, bochtige wegen en parken met kronkelige wandelpaden. Alberts paste dat principe eveneens toe: kronkelige straten, veel groen en asymmetrisch ogende huizenblokken. Dergelijke huizenblokken zien we als we linksaf slaan en de Albert van Dalsumlaan inlopen.

Voorbij de garage op nummer 243 gaat bij huisnummer 245 een talud omhoog. We lopen daarop naar boven. De grens tussen privé- en openbaar terrein vervaagt, maar het is een openbaar voetpad. Aan het einde ervan, bij nummer 491, dalen we af en lopen verder door de Albert van Dalsumlaan. We gaan linksaf en gaan de N. Stantsbrug over, die naar de Wim Sonneveldlaan leidt. Na de brug slaan we gelijk rechtsaf het wandelpad in. We zijn nog niet klaar met de antroposofie.

Zilverkleurig dak

Het wandelpad komt uit achter de Johan Busiaulaan. Bij nummer 15-19 staat iedereen vanzelf stil. Hier staat een ongeëvenaard gebouw. Staat? Ligt! Vorm, rots, zilver, sculptuur struikelen over elkaar heen. We zien een woning die is opgetrokken in baksteen. Geen muur lijkt recht, geen vorm is dezelfde. Het huis lijkt uit de grond op te rijzen en wordt in de volksmond ‘De Apenrots’ genoemd. Bovenop wordt het zonlicht weerkaatst; de titaniumlaag geeft een zilverachtige gloed. Wat een geweldige architectuursensatie. Architect Alberts ontwierp deze woning voor Herman de Waal, directeur van bouwbedrijf Wilma. Volgens kenners staat hier het enige voorbeeld van organische architectuur in Utrecht. De vormen zijn vloeiend en de materialen hebben bruintinten. De hoeken lijken afgerond, asymmetrie is het uitgangspunt. Het titanium lijkt de ronde organische vormen te benadrukken.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Het betonnen casco is bekleed met bakstenen. Na twee jaar metselen kwam het huis zonder tekeningen in 1981 gereed. De Waal heeft er nooit gewoond. In 2001 heeft men titaniumplaten aangebracht omdat de bakstenen zich volzogen met water.

Staalkleurig kunstwerk

We lopen terug en wandelen de Johan Busiaulaan uit. Bij de Louis Davidslaan gaan we rechtsaf en rechtdoor de Xenophonlaan in. Rechtsaf met de bocht mee en links de Sophocleslaan in. Bochtige straten, volgens antroposofisch model. Bij de Sophocleslaan gaan we via de Sophoclesbrug over de Kromme Rijn. We zien een roestvrij stalen kunstwerk uit 1985 van Yvonne Kracht (1931). ‘Ruimte uit de Cirkel’ is een ode aan de wiskunde. Kracht gebruikt platte geometrische vormen die zij driedimensionaal maakt. Ondanks de zware materialen, staal en graniet, oogt het beeld speels en licht.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Geel woonhuis

Aan de Prins Hendriklaan 112 staat eveneens een bijzonder huis. Geen antroposofische architectuur, maar door de zachtgeel gekleurde bakstenen en door de ronde vorm van de serre heeft het huis een organische uitstraling. Het is ontworpen en bewoond door Sybolt van Ravesteyn (1889-1983). Hij bouwde het in 1932. Net als Rietveld ontwierp hij volgens het Nieuwe Bouwen, maar zijn vormgeving heeft veel meer ornamenten en decoraties. In zijn tijd werd zijn stijl niet altijd gewaardeerd en veel van zijn bouwwerken zijn inmiddels gesloopt. Zijn woonhuis staat op de monumentenlijst, evenals de woningen van Rietveld en de Apenrots. Gelukkig maar.

Tekst: Ester Smit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.