Op pad met Oud-Utrecht: Het nieuwe leven van de 2e Daalsedijk | De Utrechtse Internet Courant Op pad met Oud-Utrecht: Het nieuwe leven van de 2e Daalsedijk | De Utrechtse Internet Courant

Op pad met Oud-Utrecht: Het nieuwe leven van de 2e Daalsedijk

Op pad met Oud-Utrecht: Het nieuwe leven van de 2e Daalsedijk
2e Daalsedijk en Goudsbloemstraat, muurschildering spoorverleden. Foto's: Bert Poortman
De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. We gaan wandelen langs de 2e Daalsedijk, waar de NS met de naam Wisselspoor haar bedrijventerrein een nieuw leven geeft. Van dat nieuwe leven zijn de eerste resultaten al te zien.

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. We gaan wandelen langs de 2e Daalsedijk, waar de NS met de naam Wisselspoor haar bedrijventerrein een nieuw leven geeft. Van dat nieuwe leven zijn de eerste resultaten al te zien.

Sinds de aanleg van Rijksweg no. 1 in 1811 – nu de Amsterdamsestraatweg – was het langs de Daalsedijk een stuk rustiger geworden. Aan die rust kwam een einde na de aanleg van de eerste spoorlijn Utrecht-Amsterdam in 1843. Daarna volgde de lijn Utrecht-Amersfoort. Het gebied tussen de Daalsedijk en de spoorlijn kwam geïsoleerd te liggen. Het spoorbedrijf mocht er een fabriek bouwen waar cokes geproduceerd werd als brandstof voor de stoomlocomotieven. Steenkool veroorzaakte verontreiniging en cokes is daarvan verschoond.

Rond 1900 was het gehele terrein gevuld met werkplaatsen voor het spoor. Zo werden er treinwagons gebouwd en spoorwissels gefabriceerd in de Bovenbouwwerkplaats. Alles wat zich boven de fundering van het spoor bevindt, zoals de wissels, wordt in spoortermen ‘bovenbouw’ genoemd. Ook werd er telegrafie getest. Het spoorwezen behoorde tot de vroegste gebruikers van telegrafie. Hiermee kon de komst van een trein aangekondigd worden. Telegrafie met telefonie bleek ook geschikt om seinlampen aan en uit te zetten en vanaf 1905 werden de onderdelen en opstellingen daarvoor getest in de Telegraafwerkplaats.

Aan het einde van de 2e Daalsedijk staat nu de Onderdelenwerkplaats nog als laatste restant van de aanwezigheid van de Nederlandse Spoorwegen. Ook deze werkplaats zal te zijner tijd niet ontkomen aan een herbestemming conform het plan ‘Wisselspoor’.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Wisselspoor, Onderdelenwerkplaats NS 2e Daalsedijk 14
Wisselspoor, Onderdelenwerkplaats NS 2e Daalsedijk 14

Wisselspoor

In 1998 begon het nadenken over nieuw bestemmingen toen de NS-bedrijven aan de 2e Daalsedijk verkocht waren. De grond en de gebouwen bleven NS- eigendom; de bedrijven vertrokken in de daarop volgende jaren naar elders. De NS smeedde samen met ambtenaren van de gemeente Utrecht plannen voor een nieuwe toekomst van het terrein. Hergebruik of voortgezet gebruik in te behouden gebouwen leek een goed idee. Het uiteindelijke plan uit 2015 met de naam ‘Wisselspoor’ voorziet in een toekomst voor wonen, groen, creatieve bedrijvigheid, horeca en cultuur. Dat plan kreeg de goedkeuring van de gemeenteraad.

Sinds kort heeft de Bovenbouwwerkplaats een nieuw leven als parkeergarage en bedrijvencentrum. De kleurrijke woonwijk er omheen is net opgeleverd. Richting de stad heeft Aluin haar theaterlocatie in de oude Telegraafwerkplaats. Aan de dwars op de 2e Daalsedijk lopende Concordiastraat zijn in de jaren 1980 nog nieuwe NS gebouwen gerealiseerd. Testwerk voor het spoor wordt nu gedaan in het kantoor van DEKRA Rail, een voormalig NS bedrijf. DePlaatsmaker heeft een ander gebouw mogen ombouwen tot werkruimten voor creatieve ondernemers. Het project Wisselspoor is nog niet af. Er ligt nog een groot terrein dat na de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) een belangrijke functie vervulde in de modernisering van het spoor.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Wisselspoor, gemengde bestemming werken en wonen Concordiastraat
Wisselspoor, gemengde bestemming werken en wonen Concordiastraat

Modernisering van het spoor

Na de oorlog moesten veel spoorlijnen hersteld worden. De NS kreeg daarvoor hulp dankzij het Marshallplan. Tot die tijd was handarbeid nodig voor het omzetten van wissels, het bedienen van spoorbomen en het begeleiden van treinen op stations. Met technieken uit de Verenigde Staten kon dat alles geautomatiseerd worden. Hulp kwam ook in de vorm van  rails die Engeland leverde. Die rails konden tot grote lengtes aan elkaar gelast worden. Dat ging een einde maken aan een typisch spoorgeluid, al houdt Guus Meeuwes & Vagar met het nummer ‘Kedeng kedeng’ de herinnering nog levend aan hoe het spoor ooit klonk. Stoomlocomotieven waren niet meer van deze tijd. Het overgrote deel van het spoor ging over op elektriciteit of diesel. Al met al gaf het Marshallplan kansen: de treinen konden met de nieuwe technieken sneller, beter en frequenter rijden.

De wagonfabrieken verhuisden naar Amersfoort. Veel spoormensen uit de buurt gingen werken bij Werkspoor aan de noordzijde van de Cartesiusweg. Ze bleven wel in de buurt wonen, bijvoorbeeld in de huizen van de Utrechtse Bouwvereniging van Spoorwegpersoneel uit 1895. Utrecht werd het Nederlandse centrum voor de moderne bovenbouw van het spoor. Naast het werkgebied aan de 2e Daalsedijk mocht de NS een terrein zuidelijk van de Cartesiusweg in gebruik nemen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Wisselspoor, herbestemde bovenbouwwerkplaats NS 2e Daalsedijk 14
Wisselspoor, herbestemde bovenbouwwerkplaats NS 2e Daalsedijk 14

De kantoren van 2e Daalsedijk 8 waren van het NS bedrijf ElectroRail. Van daaruit plande de NS door het hele land de installatie van de nieuwe seinen en bovenleidingen. Het NS bedrijf P & K Rail leverde daarvoor de Portalen over het spoor en de Kasten voor de apparatuur. In 2013 zijn werkplaatsen gesloopt en het lege terrein richting de Ping Pong Club is sinds 2016 gesaneerd. Daar stond namelijk ooit die eerder genoemde cokesfabriek. Enkele historische werkplaatsen zijn behouden gebleven. De komende jaren gaat dit gebied ingevuld worden conform het al gerealiseerde deel van plan Wisselspoor.

Aan het begin van de 2e Daalsedijk staat net voorbij Buurthuis De Uithoek de Weggeefwinkel. Dat lijkt inmiddels een zeer nuttige herbestemming van deze kleine NS loods uit 1950.

Wisselspoor, de weggeefwinkel 2e Daalsedijk 2
Wisselspoor, de Weggeefwinkel 2e Daalsedijk 2

Tekst: Bert Poortman

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht

Wil je meeschrijven met ‘Op pad met Utrecht’? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@oud-utrecht.nl

Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht is opgericht in 1923 en wil de kennis van en belangstelling voor Utrechtse geschiedenis, archeologie en monumenten stimuleren en waken over het behoud van het lokale en regionale erfgoed.

Profiel

5 Reacties

Reageren
  1. engel van dienst

    Heel interessant!

  2. Len

    Ik vind het een intrigerend stukje Utrecht. Jammer dat die nieuwe gekke blokkendozen de boel zo ontsieren.

  3. Chef Plongeur

    Prachtig gebied waar oud industrieel en nieuw wonen in elkaar samensmelten. Nu nog leuke horeca, en een goede supermarkt. En kleine gespecialiseerde winkels en boutiques van ambachtelijke aard.
    Verder jammer dat het onderkomen van de weggeefwinkel er zó belabberd uitziet; één grote teringzooi maken ze ervan. Getuigt niet van veel zelfrespect, als je je winkel er zó laat uitzien. Ook weggeefwinkels zouden enige professionaliteit kunnen uitdragen. Bij deze winkel last ik niet graag mijn mooie kleding of andere spullen achter; die geef ik liever aan een organisatie die meer vertrouwen bij mij wekt.
    Al met al: wát een gave buurt, wát een mooie ontwikkelingen! I love it!

  4. Gré Braadslee

    Het nieuwe ? U bedoelt: hoe faseren we de armen uit de stad , actiepunt nr 5?

  5. Ton Hooft

    Dank voor een mooi stuk over een interessant herontwikkeld gebied Bert!

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).