De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed.  Dit keer wandelen we langs het Utrechtse deel van de Biltse Grift.

In de eerste helft van de 17^e eeuw besluiten de Staten van Utrecht een vaart te graven van Utrecht naar Zeist. De Biltse Grift, ook wel Zeister Vaart of de Zeister Grift genoemd -grift is een ander woord voor gracht- was nuttig voor een goede afwatering vanuit Zeist, maar tevens voor het transport van de landbouwproducten naar Zeist en Utrecht. Een groot deel van de Biltse Grift volgde de Biltse Steenweg, de eeuwenoude uitvalsweg van Utrecht naar het oosten. Een mooie kaarsrechte verbinding. Toen in het begin van de 19^e eeuw als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie het Fort op de Biltstraat werd gebouwd, werd de Biltse Grift, net als de Biltse Steenweg, om het fort heengeleid. Een eeuw later werd bij de aanleg van de Berenkuil de vaart dáár weer omheen gelegd. Dan gaat de vaart langs begraafplaats Barbara en het Hogelandse Park onder de Oosterspoorlijn door naar huize De Oorsprong. Hier was vroeger de Gildbrug met de Gildpoort. Deze buitenpoort markeerde de toegang tot de oostelijke voorstad van Utrecht.

Veeartsenijschool

Rond 1680 werd bij de Gildpoort de buitenplaats Gildenstein gebouwd, nu Biltstraat 168. Op het terrein van Gildenstein verrees in 1813 langs de Biltse Grift een katoendrukkerij. De fabriek kreeg een u-vormige plattegrond met de open zijde naar de Biltse Grift, ongetwijfeld voor de gemakkelijke aan- en afvoer van goederen naar de Grift. Het fabrieksgebouw staat nog steeds vrijwel ongewijzigd langs de Biltstraat en de Grift, maar de fabriek werd in 1821 gesloten waarna het terrein werd aangekocht voor de vestiging van de Rijks Veeartsenijschool, later de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. Het 17^e-eeuwse huis Gildenstein werd de woning van de directeur van de Veeartsenijschool. Ernaast, op Biltstaat 166, verrees in 1908 het Pathologisch Instituut, wat nu Theaterhuis De Berenkuil is. In de voormalige katoenfabriek werden de studenten gehuisvest. Langs de Biltse Grift, die hier een oude rivierloop van de Vecht volgde, zouden veel gebouwen verrijzen voor Diergeneeskunde, vaak met een bijzondere architectuur, waardoor nu een wandeling over het terrein een wandeling is langs vele rijks- en gemeentelijke monumenten.

Naast het Pathologisch Instituut verrees de Snijzaal  (nu het onderkomen van Theater Utrecht), een proefdierenstal en het Gebouw voor Chirurgie (nu woningen). Verder kwamen er paardenstallen (nu ook woningen), een manege (nu Theater De Paardenkathedraal), hondenstallen (nu een restaurant), een hoefsmederij (ook woningen) en het markante Anatomisch Instituut, in 1918/19 gebouwd door J. Crouwel, bekend als de architect van het Postkantoor op de Neude. Nu is het gebouw een fraaie locatie voor uiteenlopende bijeenkomsten.

Zwem- en badinrichting

We steken de Bekkerstraat over en lopen verder langs de Biltse Grift. In de Grasstraat was van 1869 tot 1935 de Openbare Badplaats. Om de scheepvaart niet te hinderen werd het zwembassin uitgegraven aan de zuidkant van Biltse Grift. Na de sluiting van het zwembad werd daar de Griftkade aangelegd, waarin in de jaren vijftig woningen werden gebouwd in de typische stijl van die tijd, die sterk afwijkt van de huizen in de rest van de buurt, zoals bijvoorbeeld in de Grasstraat en de Bollenhofsestraat.  Daar wandelen we doorheen naar de Blauwkapelseweg. Voorbij de brug loopt de Biltse Grift nu door het Griftpark. De vaart heeft hier geen glooiende oevers, maar stroomt door een betonnen bak. Het water van de Grift mag niet in aanraking komen met de ernstig vervuilde grond van de gasfabriek die hier stond van 1862 tot 1959. Om te voorkomen dat de chemische verontreiniging de bodem van het park en de omliggende wijken verder zou vervuilen, werd in 1993/94 rondom het terrein een 1235 meter lang betonnen scherm gebouwd met een diepte van zo’n 55 meter en wordt nog steeds het vervuilde grondwater voortdurend opgepompt en richting zuiveringsinstallaties getransporteerd. In het park is er niets van te zien, behalve de deksels van de putten waarin de pompinstallaties staan.

Een château de l’industrie

Voor de gasfabriek was de Biltse Grift een prima vaarroute voor de aan- en afvoer van grondstoffen en producten. Vanaf 1881 lag er over de Biltse Grift een spoorbrug voor het spoorlijntje dat de gasfabriek van kolen voorzag. Van dit lijntje en de vele installaties van de gasfabriek is niets meer over. Een stuk verderop komt rechts een vaart uit in de Biltse Grift. Dit is een overgebleven watergang die toegang gaf tot het daar gelegen Vaaltterrein, waar het Utrechtse huisvuil werd verzameld en verwerkt, wat overigens ook veel bodemverontreiniging veroorzaakte.

De Biltse Grift als transportader werd ook opgemerkt door diverse ondernemers. De bekendste is ongetwijfeld veevoerhandelaar J.S. Hooghiemstra die hier in 1865 zijn veevoederbedrijf vestigde. Het bedrijf groeide onstuimig en in 1912 werd een groot pakhuis neergezet: een château de l’industrie, met op de hoeken torentjes met spitsen. Bij dit monumentale gebouw, nu de thuisbasis van vele talrijke creatieve bedrijfjes en ateliers, stroomt de Biltse Grift onder de Vaaltbrug door in de singel.

Tekst: Herman de Wit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.