De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed.  Deze keer een korte wandeling aan de noordkant van het centrum, rondom de Monicabrug en de Weerdsluis.

Toen Keizer Hendrik V in 1122 stadsrechten gaf aan Utrecht, kreeg de stad het recht een stadsmuur met een gracht om de stad aan te leggen. Deze ‘stadsbuitengracht’ kennen wij als de singel rond de oude binnenstad. In 1968 werd een deel van de singel gedempt vanwege het toenemende verkeer. Een deel van de Catharijnesingel werd Catharijnebaan en ook de Weerdsingel werd deels gereed gemaakt voor autoverkeer. Door veranderende inzichten werd echter in 2000 begonnen met het herstel van de singel tussen de Weerdsingel en de Monicabrug. Op 12 september 2020 was de singelstructuur volledig hersteld. Nieuwe bruggen waren nodig.

Monicabrug en –kerk

De Monicabrug kan worden gezien als een symbool van de start van het herstel van de singel. Deze brug werd in 2001 geopend en was de eerste van een reeks nieuwe bruggen die over de weer geopende singel werd aangelegd. Gebouwd naar een ontwerp van de Nederlandse architect Wiek Röling, vormt de Monicabrug een verbinding tussen de Sint Jacobsstraat en de Oudenoord. Op de vier blauwe palen staat het stadswapen van Utrecht. De brug is genoemd naar de gesloopte Monicakerk, die iets noordelijker op de hoek van de Oudenoord en de Herenweg stond. De kerk was een bijkerk van de Augustinuskerk – Monica was de moeder van Augustinus – die vanwege het hoge aantal kerkgangers te klein was geworden. In 1977 werd de Monicakerk gesloopt en nu herinneren alleen de naam ‘Monicahof’ en een plaquette ter plekke nog aan het bestaan ervan. Het is lastig voor te stellen dat hier ooit een katholieke kerk met een toren van 70 meter heeft gestaan.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Vanaf de Monicabrug is er enerzijds uitzicht op de Weerdsingel en aan de andere kant op de aanlegplek voor boten en de vlonder die in de Weerdsluis is neergelegd. Op warme dagen een geliefde plek bij veel Utrechters. Daarnaast springt sinds 2022 de nieuw gebouwde stadskraan in het oog.

Wat doet deze kraan hier?

De kraan is een replica van de stadskraan die zich van 1402 tot 1837 bevond aan de Oudegracht, ter hoogte van de huidige Winkel van Sinkel. Met deze kraan konden zware goederen uit schepen worden getakeld en naar de werfkelders worden gebracht. Tijdens het tillen van een van de kariatiden – de vrouwenbeelden die de pui van de Winkel van Sinkel sieren – brak de stadskraan af, waardoor deze onherstelbaar werd beschadigd. Er werd op de plek van de kraan een monumentale boom geplant aan de Oudegracht en er werd een nieuwe stadskraan gebouwd aan de Nieuwekade op de hoek van de Weerdsingel, waar nu vlakbij de rondvaartboten aanmeren. In 1968, toen de plannen voor de demping van de singel realiteit werden, moest ook deze kraan eraan geloven.
Tekst loopt door onder de afbeelding

De nieuwste versie van de stadskraan die hier nu is herrezen, was in eerste instantie gepland op de ‘oude’ plek bij de Winkel van Sinkel, maar deze locatie is het vanwege te verwachten procedurele problemen niet geworden. Aan de Weerdsingel was nog ruimte en dat was niet zo ver van de oude locatie vandaan.

Om het middeleeuwse karakter in het straatbeeld te brengen is bij de herbouw gekozen voor een houten versie, naar een afbeelding van Drooghsloot uit ca. 1620. Er is drie jaar aan gewerkt door de Stichting Stadskraan, met leerlingen van de Ambachtsschool Vreeswijk die werden opgeleid tot vakkracht hout- en metaalbewerking. Het is de bedoeling dat de nieuwe stadskraan een rol gaat spelen als cultuurhistorische, educatieve en toeristische attractie.

Zomerse attractie

De Weerdsingel en Weerdsluis zijn sowieso aantrekkelijke plekken in de stad. In de Middeleeuwen werd hier een sluis aangelegd om het waterpeil in de stad in stand te houden. Rondom de sluis ontstond de nederzetting Bemuurde Weerd, nu nog te herkennen in de straatnamen langs de sluis. Als onderdeel van de Hollandse Waterlinie had de sluis enige tijd ook een militaire functie. In de negentiende eeuw werd de sluis  na diverse metamorfosen uitgebreid naar de huidige afmetingen. De sluis was een belangrijk doorvoerpunt voor de vaart tussen Utrecht en Amsterdam. Veel mensen, waaronder vrouwen en kinderen, boden zich indertijd aan om de inkomende schepen door de stad te trekken, omdat de stad Utrecht had verboden om hiervoor paarden te gebruiken. Kenmerkend bij de nog altijd handbediende sluis is de draaibare voetgangersbrug. Tegenwoordig is de mogelijke uitbreiding ervan voor fietsers voer voor discussie in de gemeentelijke politiek.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Inmiddels is de monumentale sluis alleen in gebruik voor de pleziervaart. Zeker in het voorjaar en ’s zomers is het hier een komen en gaan van boten en kleine schepen die hun weg vinden in en uit de stad. Een attractie in optima forma, omdat het nogal eens voorkomt dat bootvaarders de ‘sluisetiquette’ niet goed kennen. Dat wordt ‘schut-gepruts’ genoemd. De oude laad- en losmuren vormen dan een mooie tribune vanwaar dit schouwspel kan worden gade geslagen.

Daarnaast is hier sinds 2021 de zogenaamde Visdeurbel verschenen; een mooi instrument om aan de sluiswachter te laten weten of er vissen zijn die de doorgang door de sluis willen maken. Als de bel wordt ingedrukt, krijgt de sluiswachter een signaal en kan hij/zij de sluis openen. In 2022 is de camera verbeterd en kan er ‘visdeurbelbingo’ worden gespeeld. Je kunt dan op een bingokaart afstrepen welke vissen je voorbij hebt zien zwemmen. Zo heeft de sluis een functie voor zowel mens als dier.

Tekst: Willem Vonhof

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Wil je meeschrijven met ‘Op pad met Utrecht’? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@oud-utrecht.nl