De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Sinds 2021 zijn er officieel drie UNESCO-erfgoedlocaties in Utrecht. Dit keer is de fiets nodig om ze in een keer allemaal te bezoeken.

Rietveld Schröderhuis

De carrière van Gerrit Rietveld startte als meubelmaker bij zijn vader. In 1917 begon hij zijn eigen meubelatelier waar hij lichte, moderne, op De Stijl gebaseerde ontwerpen maakte. Wat later vroeg Truus Schröder-Schräder hem om een moderne kamer in te richten in het klassieke huis waar zij toen woonde. Het resultaat vond ze prachtig. Nadat haar man overleed, wilde ze met haar kinderen een nieuwe start maken. Samen met Rietveld ontwierp ze een huis.

Daarbij waren licht en lucht belangrijk evenals de verbondenheid tussen binnen en buiten. Ze wilde voelen dat ze woonde en leefde. Het huis en de inrichting daarvan moesten sober en niet al te comfortabel worden. De ruimte kon door schuifwanden op verschillende manieren ingedeeld worden. Een hoekraam in de woonkamer kon zo opengezet worden dat de binnen- en buitenruimte met elkaar samenvloeiden. Handige functionaliteiten werden verstopt achter luikjes of schuifdeuren. Rietveld maakte optimaal gebruik van ruimte. Graag wilde hij bouwen met betonnen panelen. Dat bleek te duur. Alleen de fundering en de balkons zijn van gewapend beton. Al het andere is gemetseld en van een stuclaag voorzien. Het dak is plat. Dat was een uitdaging in de tijd dat bitumen en dakleer nog niet beschikbaar waren. Lekkages kwamen dus regelmatig voor. Truus Schröder woonde van 1925 tot haar dood in 1985 in het huis. Eerst met haar drie kinderen, later met Gerrit Rietveld samen. Het “hypermoderne” huis uit 1924 staat nog altijd op de Prins Hendriklaan. Het kan bezocht worden via het Centraal Museum. Sinds 2000 staat het  Rietveld Schröderhuis op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Neder-Germaanse Limes

Waar nu het Domplein is, bouwden de Romeinen vanaf ± 50 AD een castellum (fort). Castellum Traiectum was onderdeel van de Neder-Germaanse limes oftewel de noordgrens van het Romeinse Rijk. Langs de limes lagen nog veel meer forten.

Fort Fectio lag op de plaats waar de Vecht zich afsplitste van de Rijn. Langs de snelweg bij Bunnik zijn de contouren van het fort aangeduid met beton en de barakken met hoog gras. Fectio werd al in het jaar 4 of 5 AD gebouwd. Het fort had een verdedigende functie. Het was veel groter dan andere forten langs de limes. Toen het de Romeinen niet lukte het gebied tot aan de Elbe te veroveren, maakten ze van de Rijn en de Donau de noordgrens.

In Leidsche Rijn lag ook nog een Romeins fort. Castellum Hoge Woerd is een moderne variant met dezelfde omtrek en hoogte als het origineel. Hier vind je een archeologisch museum, een theater, een kinderboerderij en een restaurant. Dit fort lag uiteraard ook aan de rivier de Rijn. Recent onderzoek toonde voor het eerst aan hoe breed de rivier in die tijd eigenlijk was: meer dan 100 meter. Op de oever van de Rijn vonden archeologen bijzondere zaken als mantelspelden, paardentuig, wapens en kogels.

In 2021 heeft het Werelderfgoedcomité van UNESCO de Neder-Germaanse Limes op de Werelderfgoedlijst geplaatst.

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Het Fort bij Rijnauwen behoort samen met Fort Vechten (Fectio) tot de grootste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze werd in de 19^e eeuw aangelegd om ons land te beschermen tegen aanvallen vanuit het oosten. Er was al eerder een waterlinie, maar daarin was Utrecht niet opgenomen. De lage ligging van Nederland met al zijn polders was het uitgangspunt voor de waterlinie. Door op strategische plekken dijken door te steken, konden gebieden tussen de 30 en 60 centimeter onder water worden gezet. Die waterstand was te hoog om doorheen te lopen met paarden en kanonnen, maar te laag om boten te gebruiken. Op hoger liggende plekken of een kruising met een rivier werden forten gebouwd. De Nieuwe Hollandse Waterlinie was het allerduurste verdedigingssysteem dat Nederland ooit gebouwd heeft. De bouw liep echter achter op de technologie. Toen de linie net af was, werd de brisantgranaat uitgevonden die krachtiger was dan ooit. De bomvrije kazernes verloren daarmee hun functie.

Beide forten kunnen bezocht worden. Bij het Fort bij Rijnauwen kan dat uitsluitend met een gids van Staatsbosbeheer omdat het in een natuurgebied ligt met zo’n 200 soorten (zeldzame) planten, mossen en paddenstoelen. Ook wonen er dassen, vossen, reeën, buizerds, ringslangen, vleermuizen en ijsvogels. In fort Vechten zit het Waterliniemuseum. Er zijn  rondleidingen in het fort en over het terrein.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is ook in 2021 op de UNESCO Werelderfgoedlijst geplaatst.

Tekst Willemijn Bánki

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht