De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer wandelen we over de Leidseweg tot aan het Muntgebouw en weer terug via het Molenpark en molen De Ster. 

De Leidseweg, voorheen Leidschestraatweg, was vroeger dé uitvalsweg naar Leiden. Het was ooit een drukke verkeersweg de stad in en uit terwijl er nu auto’s worden gedoogd en de fiets overheerst. We beginnen de wandeling op het Smakkelaarsveld. Hier begon vóór de bouw van Hoog Catharijne de toenmalige Leidseweg. Met de sloop van dit deel gingen winkels en café’s verloren, waaronder Jamin voor ‘koek, banket, chocolade & suikerwaar’, lunchroom Van Angeren en Cafétaria Ruteck’s.

Waar vroeger nummer 2 was, stond ‘De Utrecht’, het spraakmakende Jugendstil-gebouw van de levensverzekeringsmaatschappij Utrecht dat in 1974 werd gesloopt. Een gevelsteen naast de Smakkelaarsveld- appartementen en de Bike2go herinnert ons hieraan. Kijken we omhoog dan zien we twee beelden van chimaera’s, fabeldieren, afkomstig van ‘De Utrecht’, die in 2020 op de gevel van het nieuwe Hoog Catharijne zijn teruggeplaatst.

Leidseweg

We lopen via de Noordertunnel (wel even in- en uitchecken met een OV kaart) naar het Westplein. Ter hoogte van spoor 8/9 in deze stationstunnel lopen we over het vloermozaïek ‘De Vier Windstreken’ uit 1948, bestaande uit 14.000 steentjes, van kunstenaar Jan Boon. Uit de tunnel lopen we naar de kop van de huidige Leidseweg die start langs het water van de Leidse Rijn bij het woningcomplex ‘de Leidsche Poort’, op het huidige nummer 2. Op de zijwand staat het gedicht ‘Leidseweg’ van Ingmar Heytze.

In de stoep van de Leidseweg zien we op regelmatige afstand centen, stuivers, dubbeltjes, kwartjes en guldens op stoeptegelformaat, die destijds de weg wezen naar het in 2013 gesloten Geldmuseum in het Muntgebouw. Molen de Ster aan de overkant van de Leidse Rijn laten we nog even rechts liggen want daar komen we langs op de terugweg. Op nummer 30 bij de poort zat een garagebedrijf van Jan Jongerius, de Ford dealer, met Caltex pomp op de stoep. Later zat hier de Rijksautomobielcentrale.

Ter hoogte van nummer 59 zien we een poort met op de wand een gerestaureerde lijst met namen van brandstoffen: ‘Kachelnootjes, Beukenhoutskolen en Friesche Turven’. De poort leidde naar het magazijn van brandstoffenhandel A. Th. van Vloten die een winkel had op de Croeselaan. Op 65-C woonde directeur Gerrit Schmidt van de Lubro, met zijn broodfabriek vlakbij in de Abel Tasmanstraat.

In de Koningsbergerstraat (korte tijd Suikerterreinstraat) kijken we even om de hoek bij het voormalige De Bruijne Lyceum, nu het Christelijk Gymnasium. Hier staan bij de ingang twee bronzen beelden van stadsbeeldhouwer Pieter d’Hont. Links ‘Het Meisje met Schooltas’ op een sokkel in de vorm van een gevleugelde leeuw  en rechts ‘De  Jongen met Hockeystick’ op een sokkel in de vorm van een gevleugelde stier.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Suiker en munten

Het Muntgebouw met het koepeltorentje van Rijksbouwmeester Cornelis Peters in neoclassicistische stijl is in 1911 gebouwd en is nu rijksmonument. Hiervoor stond op deze plek de Beetwortelsuikerfabriek van Bernardus Reiger -de latere burgemeester van Utrecht- en Pieter van den Broeke, de laatste bewoner van buitenplaats Oog in Al. ‘Van biet tot suiker’ was de slogan van de fabriek die in hoogtijdagen 225 man personeel had. Na de sloop van de Suikerfabriek werd het enorme braakliggende terrein rond De Munt lange tijd ‘het Suikerterrein’ genoemd. Hier werden voetbaltoernooien gehouden (Hercules voetbalde er), er waren ruiterfeesten, oefeningen van de veldartillerie van de nabij gelegen kazernes, ballonvaarten en als hoogtepunt in 1906 de viering van het 54-e lustrum van de universiteit met een heus nagebouwd Circus Maximus. Er kwamen duizenden bezoekers op af.

Bij de Munt werden tot 2020 onze munten geslagen en de koninklijke familie kwam regelmatig langs voor het slaan van de ‘eerste munt’. Op de voorgevel staat in vergulde letters ‘s Rijks Munt en boven de ingang: ‘Het goud hier uit metaal verkregen, zij nooit een vloek doch steeds een zegen’. De Munt is in 2020 naar een opvallend goudkleurig gebouw in Houten verhuisd. Het oude Muntgebouw wordt nu gerenoveerd om een mix van zalen, werkplekken, sportruimtes en horeca te worden. Het popup-restaurant ‘de Zware Jongens’ heeft een nieuwe plek gevonden in ‘de Hondekop’ langs het spoor in de Wisselstraat.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Manufacturen en een unieke molenwerf

Bij De Munt steken we de Abel Tasmanbrug uit 1906 over naar de Leidsekade. Hier bevond zich tot eind 1936 het eindpunt van tramlijn 4. Het elektriciteitshuisje herinnert nog aan de tram. Via de Leidsekade lopen we terug richting het beginpunt van de wandeling. Op nummer 81 passeren we de gerenoveerde muurreclame ‘Snijders Manufacturen’. Hier zat één van de filialen van de familie Snijders die ook een winkel in de Kanaalstraat had. Aangekomen bij de J.P. Coenstraat gaan we even naar links en daarna gelijk weer naar rechts richting het Molenpark. Op de hoek staat het moderne gebouw ‘Parkhuis Lombok’ met in de etalage werk van kunstenaars uit de wijk.

We komen in een groene oase midden in de stad. Langs de Leidse Rijn stonden ooit drie zaagmolens. Zaagmolen ‘de Bijgeval’ en ‘de Zwijger’ zijn  gesloopt. Nu zien we alleen nog houtzaagmolen ‘de Ster’ van Houthandel De Wit, die nu rijksmonument is. De molen dateert oorspronkelijk uit 1739, werd in 1911 afgebroken, maar is in 1998 op initiatief van de buurt herbouwd. Een jaar later werd de molen geopend door Prins Claus. De oude zaagloods bleef behouden en is gerestaureerd.

Op de molenwerf zien we ook nog de oude molenaarswoning, een knechtenhuis en enkele houtdroog-loodsen. Het gaat hier om een unieke en complete molenwerf zoals je nog maar zelden ziet. Er vinden nu regelmatig activiteiten plaats met het molencafé als centrale plek met een fijn terras aan het water. Elke zaterdag is er een rondleiding in de molen. Als dan de wind waait wordt er ook gezaagd. Op 10 mei, Nationale Molendag, wordt er een Houtmarkt georganiseerd met werk van diverse kunstenaars. Via het ophaalbrugje achter de molen verlaten we het Molenpark en zijn we aan het eind gekomen van deze wandeling.

Tekst: Anna Wits
Foto’s: Het Utrechts Archief, collectie Jan Verheul en Anna Wits

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.