De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer wordt het een wandeling door Lombok, de multiculturele wijk van de stad.
De wandeling begint in de Kanaalstraat bij de Ulu moskee en het voormalige badhuis. De Kanaalstraat is in 1889 aangelegd en leidde heel beloftevol naar het Merwedekanaal, toen nog in aanleg. Beloftevol, want de weg zou de ontsluiting vormen van een nieuwe woonwijk, met betere huizen voor de groeiende bevolking dan de kleine woningen in de stegen van die tijd. De stad legde de wijk aan en ze had daarvoor sinds kort de middelen die door de verbeterde financiële staat van Nederland beschikbaar waren gekomen. Er werd namelijk goed verdiend in Nederlands-Indië en daar profiteerde Utrecht van mee. Lombok, en veel straten in deze wijk, kregen de namen van eilanden in het Aziatische deel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
De relatie met andere werelddelen kenmerkt de wijk nog steeds. Zo werd het in 1915 gebouwde en in 1980 gesloten volksbadhuis van 1983 tot 2015 een moskee. In dat laatste jaar verhuisde de moskee naar de nieuwbouw aan de overzijde. Het pand wordt dit jaar verbouwd en tot expositieruimte en woonruimte gemaakt. Het is een gemeentelijk monument, net als de nog op het pad komende panden in dit artikel.
Wij lopen de Kanaalstraat in met de nieuwe inrichting. Al in 2017 begonnen daarover de gesprekken in een werkgroep, met buurtbrede bijeenkomsten en met een procesgroep waarin bewoners en ondernemers gezamenlijk op pad gingen. Doelen zijn gesteld: waar moet de nieuwe straat aan voldoen en welke maatregelen maken dat mogelijk. Zeven jaar later heeft de Kanaalstraat een andere inrichting, met parkeren op de stoep, rood geasfalteerde fietsstroken en de auto te gast. De Damstraat volgt binnenkort.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Het buitenland is dichtbij
De relatie Lombok en het buitenland werd ruim zestig jaar geleden verstevigd. De arbeiderswoningen in Lombok waren toen sterk verouderd en goedkoop. Voor gastarbeiders kwam dat goed uit want elke bespaarde gulden kon naar het thuisland gestuurd worden. Eerst werden Italianen, Spanjaarden, Joegoslaven en Grieken uit hun vaderland gehaald. Halverwege de jaren zestig kwamen de Turken en Marokkanen. Weggestopt in pensions met stapelbedden op kamers hadden ze nul privacy. Andere behuizing volgde na overkomst van het gezin. Velen konden huizen kopen in de toen goedkope wijk Lombok. Maar de sluiting van fabrieken in de jaren 1980 trof een groot aantal werknemers in deze wijk. Inkomens daalden en het resultaat werd een verloederende wijk. Daarin kwam verandering met de stadsvernieuwing tussen 1996 en 2004. In die periode is Lombok aanzienlijk opgeknapt.
Lopend in de Kanaalstraat word je omringd door de geuren, kleuren en klanken die horen bij de multiculturele wijk. Nergens zijn goedkopere groenten en fruit te koop dan hier. En wie wil proeven van baklava of Turkse pizza kan terecht bij één van de vele ondernemers die een eigen zaak begonnen. Tijdens de wandeling passeren we het voormalige katholieke hart van de wijk: de St-Antonius van Paduakerk, de pastoriewoning, een vrouwenklooster, een meisjes- en jongensschool en het parochiehuis. De school in de Jan Pieterszoon Coenstraat* werd de Merwede-MAVO. Van de 150 leerlingen in 1981 hadden negen van de tien niet-Europese ouders en zeven van de tien waren meisjes. De school was toen al huiswerkvrij, wat voor veel leerlingen een uitkomst was want thuis ontbrak de ruimte om te studeren. Alle gebouwen zijn inmiddels herbestemd. Stichting Stadsklooster presenteert al sinds 2016 een cultureel programma in de kerk. In de pastoriewoning is een hospice gevestigd. In het klooster met parochiehuis kan overnacht worden want het is een hotel geworden. De scholen zijn herbestemd voor welzijnswerk en dienen als gezondheidscentrum.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Werkgever van buitenlandse werknemers
We lopen door en gaan over de Ouderijnbrug naar de Laan van Nieuw Guinea. We passeren de voormalige Veegpost van de Gemeentereiniging op de hoek met de Groeneweg en slaan daar af. Het is niet meer voor te stellen dat langs de Ouderijn een industrieterrein lag. Al in de negentiende eeuw gebruikten de hier gevestigde tegel- en pannenfabrieken de klei die de rivier had afgezet. Een fabrieksterrein werd rond 1910 omgebouwd tot betonwarenfabriek van de Erven H. Trip. Een verderop gelegen fabrieksterrein was al in 1891 gekocht door Louis Smulders. Hij begon er de zeer succesvolle Machinefabriek Jaffa. Jaffa was één van de werkgevers die in de jaren 1960 buitenlandse werknemers ging werven.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Voor de eerste gastarbeiders waren de bedrijven verplicht om zelf voor woonruimte te zorgen. Zij huurden grote huizen in de binnenstad en plaatsten barakken op hun fabrieksterreinen. Halverwege de jaren 1960 kwamen grote groepen Turken en Marokkanen op eigen gelegenheid naar ons land. Werkgevers ontvingen ze met open armen, maar velen moesten toen zelf voor huisvesting zorgen. Wie al een woning had, zette gastvrij de deur open voor familieleden of oud dorpsgenoten. Inmiddels woont de tweede en derde generatie verspreid over alle wijken van de stad en zijn anderen naar randgemeentes verhuisd. Van fabriek Jaffa staat alleen nog het kantoor op de hoek met de Vleutenseweg.
Daar aangekomen steken we de Vleutenseweg over naar het Majellapark. Op 24 juni wordt in dit park een kunstwerk onthuld als eerbetoon aan de gastarbeiders. Duizenden gastarbeiders hebben door de jaren heen een belangrijke bijdrage geleverd aan onze gemeente. De Turkse Ondernemers Vereniging (TOV) nam het initiatief. Een klankbordgroep met gastarbeiders en hun (klein)kinderen heeft meegedacht over dit kunstwerk, de locaties en kunstenaar. Een kleiner kunstwerk komt op de Mariaplaats.
* Jan Pieterszoon Coen heeft zich inmiddels onsterfelijk gemaakt met zijn wrede beleid in de voormalige kolonie Nederlands-Indië. We noemen de straat met zijn naam met dat in gedachte.
Tekst: Bert Poortman
Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.
Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.
18 Reacties
ReagerenIk dacht dat JP Coen al overleden was, maar als hij zich inmiddels onsterfelijk heeft gemaakt dan leeft hij blijkbaar nog.
JP Coen onsterfelijk?
Heeft iemand hem dan recentelijk nog zien rondlopen nadat hij al bijna 400 jaar in een graf ligt te verteren?
Op zaterdag 8 juni organiseert de gemeente samen met de winkeliersvereniging een leuk buurtfeest om de nieuwe inrichting te vieren, kom je ook?
Die opmerkingen “de verbeterde financiële staat van Nederland’ en “Er werd namelijk goed verdiend in Nederlands-Indië en daar profiteerde Utrecht van mee” zijn wel heel neutraal, want daar staat dus doodleuk dat Lombok werd gefinancierd met het kapitaal dat Nederland met van grof geweld jatte van de bevolking van Nederlands Indië. Héél multicultureel inderdaad.
Mijn eerste studentenkamer in 1962 was in de
Westerstraat, nu HC. Douchen deed ik in het badhuis in de Kanaalstraat. Op de terugweg kocht ik petroleum voor mijn kachel bij een drogist op van Sijpensteynkade.
@Rob
De wijk Lombok bestond niet eens in de tijd van JP Coen, dat was toen nog vruchtbare weidegronden vol vee van Catherijneconvent.
Misschien dat die katholieke kloosterlingen rijk zijn geworden van de omvolking op de Banda eilanden? Want Jan Metdekorteachternaam woonde in een ongezond krot, was een zakkendrager en kon worden opgesloten wegens werkeloosheid als er geen zak te dragen was.
Lombok is tegenwoordig lang niet zo multicultureel meer als veel mensen denken.
De vele exotische winkels in de Kanaalstraat wekken wellicht die indruk, maar de klanten van die winkels komen vooral van buiten de wijk. Vooral op zaterdag staan er daardoor vaak flinke files.
Nadat de wijk rond de eeuwwisseling is opgeknapt zijn de huizenprijzen flink gestegen, en de wijk is de wijk flink gegentrificeerd, zoals de veryupping tegenwoordig heet.
Ik vind multicultureel wat overdreven als je kijkt naar de culturen die er ooit aanwezig waren. Het is nu met name soenitisch toch?
“onsterfelijk gemaakt”? Nu klinkt het alsof hij een legendarische voetballer was. Wel concreet blijven
JPC heeft 14.400 mensen op Banda afgeslacht. Om centjes te verdienen met nootmuskaat. Het is en blijf genant dat die slager wordt geëerd met een straat.
Voor fietser zeer gevaarlijke straat geworden, veel geld gekost, weggegooid dus
Paar maal met fiets door vernieuwde Kanaalstraat gereden levensgevaarlijk.Wanneer komt buslijn terug, vele ouderen komen nergens meer, buslijn Vleutens weg en tram veel te ver, maar ja ouderen die niet kunnen fietsen zijn niet meer welkom in Utrecht
@Lara
Ik kijk wel uit.
Het is daar niet echt prettig om rond te lopen.
Ik ben geboren en getogen in de JP Coen.
Oud-Utrecht heeft vele prachtig beschreven buurten en straten beschreven waar namen aan zijn verbonden die belangrijke vooraanstaande personen.
Bij nader inzien zijn deze goede mensen achteraf helemaal niet zulke brave borsten als is beschreven.
Nooit heeft de Oud Utrechter een bijschrift geplaatst om de straatnaamgever te duiden.
Dit verhaal van de Oud-Utrecht doet voorkomen dat de bewoners van de JP Coen besmet zijn, inclusief de woningen.
Het is slechts een straatnaam vernoemd naar gestorven persoon van eeuwen geleden.
Een dode die in de beleving van de schrijver onsterfelijk zou zijn.
Hou je gewoon bij de feiten over ontstaan van Lombok.
Niemand zit te wachten op een politieke mening van een zogenaamde liefhebber van de Utrechtse geschiedenis.
Je persoonlijke mening ventileer je maar op verjaardagsfeestjes.
Proef de Multiculturele sfeer. Het klinkt zo gezellig.helaas is de werkelijkheid niet zo rooskleurig. Ik kan mensen dié er met een grote boog om heen fietsen.
Fijn artikel over een mooie en bijzondere wijk! Maar weer eens een krop sla kopen binnenkort…:p
@ M.A.
Klopt. Fietsers in twee richtingen met daartussen een rij auto’s. De weg is te krap geworden voor die drie stromen.
idd Lombokker, de samenstelling qua bewoners van met name Lombok-west is verre van exotisch, het is dezelfde samenstelling als bijv wittevrouwen, vogelenbuurt, oudwijk
Jullie zijn de drugsdealers vergeten te vermelden in dit multiculturele wijk ……