De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer bezoeken we de wijk Lunetten die op bijzondere wijze tot stand kwam.
Al in 1954 waren er plannen om de woonwijk Lunetten te bouwen na het Kanaleneiland en Overvecht. Een eerste ontwerp dateert uit 1961 en in 1970 waren de boeren uitgekocht en de boerderijen gesloopt, maar daarna ging alles anders. Het te bebouwen gebied werd kleiner dan gedacht, een eerste schets van de wijk ging niet door en de gemeente leek de grip op het planproces te verliezen. Uiteindelijk zou er een groene wijk komen met zichtbare aanwezigheid van de historische lijnen van het landschap.
De wijk Lunetten is gebouwd in de polder Vechter- en Oudwulverbroek. Aan de stadszijde van deze polder liggen de vier lunetten – halvemaanvormige forten die omgeven zijn met water – van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ook de Limes, de noordelijke grensweg van het Romeinse Rijk, liep door Lunetten. Deze twee langste Nederlandse monumenten kruisen elkaar in het zuidwesten van de wijk
De polder diende als inundatiegebied dat bij vijandelijkheden onder water gezet kon worden. Om de stad droog te houden kwam er een inundatiekanaal met een dijk. Door de polder liep de weg naar Houten, de Houtense Weg. Een poldervaart, de Wulverbroekwetering, zorgde voor de afwatering. Lunetten kwam ingeklemd te liggen tussen de Waterlinieweg, de spoorlijn naar Den Bosch, de A12 naar Arnhem en de nieuw aan te leggen A27 door het bosgebied van Amelisweerd.
Tekst loopt door onder de afbeeldingen
Andere tijden
In de roerige jaren 1970 nam de wens toe om inspraak te krijgen. De geplande snelweg A27 werd opgeschoven om het bosgebied van Amelisweerd te sparen en verdiept aangelegd. Het gevolg was wel een kleiner Lunetten dan gepland (zie afbeelding). Op aandringen van de gemeenteraad kwam er ook inspraak in de plannen voor de woonwijk Lunetten. Een breed samengestelde werkgroep van bouwkundigen, planologen, journalisten en biologen, het merendeel nog student, begon van voren af aan. De belangrijkste wensen waren een betaalbare wijk en een goed leefmilieu. Vervolgens kwam deze ‘Werkgroep Lunetten’ tot geheel andere dan de oorspronkelijke plannen voor de wijk. Als groene long fungeert het gehandhaafde inundatiekanaal, het rondom de twee forten aangelegde Beatrixpark en een groene bufferzone die de snelwegen op afstand houdt. Ook de lijnen van de Wulverbroekwetering en de Houtense Weg werden herkenbaar in de plattegrond opgenomen. Daardoor ziet Lunetten eruit zoals het nu is geworden, met historische lijnen die het indelen. Deze structuur legde de basis voor het wegenplan met aparte fietspaden en de nieuw te bouwen woonwijk.
De emancipatie van de jaren 1970 leidde op meer fronten tot veranderingen. Tot die jaren stond het bouwen van huizen nog in het teken van de wederopbouw: alles moest een eenvoudige vormgeving krijgen zodat meer woningen met minder arbeid gerealiseerd konden worden. Maar de woningnood nam af en de teugels van de bouwvoorschriften werden gevierd. Er kwam variatie in woningtypes en ruimte voor architectuur. In Lunetten leidde dat bijvoorbeeld na de platte daken van Kanaleneiland en Overvecht tot huizen met een kapconstructie.
De eerste woningen in Lunetten werden pas in 1977 opgeleverd. Wat later kwamen alle verdere bouwplannen stil te liggen. De snel opgelopen hypotheekrente maakte woningen onverkoopbaar. Koopwoningen die nog niet verkocht waren, bleven leeg staan. De eerste bewoners van Lunetten bivakkeerden enkele jaren in een wijk die nog niet af was, zonder voorzieningen en met straten die nog jarenlang onbebouwd zouden blijven.
Centrale voorzieningen
Na enkele jaren uitstel werden de plannen voor algemene voorzieningen gerealiseerd in 1984. Inspraak leidde ook hier tot andere en opmerkelijke resultaten. Zo kent de wijk gecombineerde basisscholen en het hart van de wijk bestaat uit een winkelcentrum, een multifunctioneel centrum en sportfaciliteiten. Lunetten kreeg een grote sporthal, ook bedoeld voor bewoners van andere stadswijken. De drie basisscholen – protestants, R.K. en openbaar – zijn als een cluster bij elkaar geplaatst. Voor de kinderen in de wijk maakt de locatie van de school daardoor geen onderscheid en dat principe is pas daarna in meer plaatsen toegepast.
Het multifunctionele Musketon werd de bindende kracht van de wijk, als een musketonhaak. Als bruisend welzijnscentrum in Lunetten, voor cursussen en activiteiten, huisvest het ook de bibliotheek en een theater. Een gebouw met zoveel functies onder één dak is uniek en Oud-Utrecht heeft daarom voor de Musketon in 2021 de gemeentelijke monumentenstatus aangevraagd.
In 1992 werd de Wageningseberg als laatste deel van de woonwijk Lunetten opgeleverd. Kantoren en een afvalscheidingslocatie zijn er nu ook en Stadsboerderij Koppelsteede brengt in de groene bufferzone de natuur dichterbij. Er wonen nu ruim 11.000 inwoners in Lunetten.
Tekst Bert Poortman
Tips om verder te lezen bij Oud-Utrecht
Wil jij DUIC steunen en een prachtig boek met de beste fotografie en verhalen van Utrecht in 2021 ontvangen? Voor 24,95 euro is DUIC in 2021 te bestellen en daarmee steun je direct onze journalistieke werkzaamheden.
Oud-Utrecht
26 Reacties
ReagerenWat mij betreft nog steeds een van de meest ondergewaardeerde wijken in Utrecht. Veel bewoners van populaire buurten in Oost zouden zich verbazen over het groen, de ruime woningen en de goede bereikbaarheid (eigen station) van de wijk. Als ze maar eens de moeite namen uit hun bubbel te komen 🙂
Ik ben het helemaal met je eens JdV, alleen snap ik niet waar je dan altijd zo tegen Leidsche Rijn ageert: over groen, ruime woningen en goede bereikbaarheid gesproken 🙂
Een correctie op de laatste alinea; de laatste woningen zijn opgeleverd in 1999 aan het Zwarte Woud.
@Berk, Leidsche Rijn is niet te vergelijken met Lunetten. Er zijn wel enkele buurtjes in Leidsche Rijn die een hofstructuur hebben, maar meestal zijn die hofjes niet gevuld met gras en speeltoestellen, maar met auto’s. De verspringing in de rooilijn, de talloze doorsteekjes, groene hofjes, menging van koop en huur in één blok, interne parkeeroplossingen die niet het hele hof vullen… dat mist allemaal in Leidsche Rijn. Voor kinderen is het echt een saaie boel. De huizen in Leidsche rijn zijn vaak voor honderden meters excact hetzelfde, de woonblokken zijn massief en ondoordringbaar (er zijn geen plekjes om verstoppertje te spelen), de scholen zijn niet op loopafstand, de gigantische open grasvelden zijn meestal uitgestorven en winderig. In de jaren 90 dacht men dat een kindvriendelijke wijk bestond uit een groot breed centraal gelegen schoolgebouw, en grote open vlaktes… Het duurde nog tot ongeveer 2010 voordat er binnen de Nederlandse stedenbouw weer erkenning kwam voor de waarde van kleinschaligheid.
Correctie op mijn correctie. Na de woningen aan het Zwarte Woud in 1999 zijn in 2002 nog de woningen aan de Engelsmanplaat opgeleverd.
Van de oorspronkelijke Houtense Weg (of gewoon beter bekend als Houtensepad) is in de huidig opzet heel weinig bewaard gebleven in tegenstelling tot wat er in het artikel staat.
Het was dé (smalle, wat kronkelige) geasfalteerde binnendoor-weg naar Houten en begon feitelijk al bij de kruising Briljantlaan/Saffierlaan. Dan langs de Opaalweg en Bokkenbuurt richting het fort. Met was bochten kwam je dan op het Houtensepad uit waar het s’avonds bij gebrek aan lantaarns stikdonker was.
Helemaal aan het einde lag een brug over de toen nog niet verbrede A12. Op de geel gearceerde plattegrond is de brug al weg. Wel is te zien dat boven het woord: Houtense, (weg) een stippellijn richting het spoor loopt. Dit was niet meer dan een smal modderig pad tussen de weilanden door dat de enige toegangsweg was naar de (nog steeds bestaande) boerderij net over het spoor. (rode vlekjes op de kaart ). Nu is die boerderij al jaren vanaf de andere zijde bereikbaar. Als je in de trein richting Utr. zit kun kun je rechts nog steeds een heel klein stukje van het begin van dat overwoekerde pad zien liggen.
Rechts van het woord: Houtense (weg) lag een parkeerterreintje van het voetbalveld van de AMEV (verzekeringen) Later kwam hier DOFA die er ook een kantine bouwde in 1971.
Deze club moest uiteindelijk op zijn beurt vertrekken vanwege de woningbouw en kwam terecht op Sportpark Lunetten. Inmiddels bestaat DOFA ook niet meer.
Leuk om de geschiedenis van mijn eigen wijk te lezen! Het stuk ten westen van het Inundatiekanaal ligt toch in de voormalige polder Hoograven?
Mooi voorbeeld van de jaren 70/80 truttigheid.
Deze wijk zou anno 2022 niet meer zo snel gebouwd gaan worden, echt gezond met al die snelwegen rondom kan het daar niet zijn.
@ jdV
Misschien moet je eens naar de over the top prijzen (ja, ook al lang daar) in Lunetten kijken.
Weinig ondergewaardeerds aan.
Oudwijk is inmiddels belachelijk: 540.000 euro (minstens) voor zo’n oud arbeidershuisje. In 2011 gingen die voor 250.000-300.000 de deur uit en dat was toen al een belachelijk hoog bedrag (te veel geld voor wat je krijgt, behalve dan de charme uiteraard).
Lijkt alsof de gemiddelde reaguurder al 10 jaar (minstens) onder een steen leeft ofzo.
@Herman: oh nee? Wat dacht je van Rijnenburg dan? wel eens gezien hoe dat lekker in de kom van de A2 en A12 ligt?
@Erin, zeker en Voordorp……
Woningen bouwen op voormalige weilanden en boerenbedrijven; niks nieuws onder de zon.
Polder Rijnenburg is de volgende.
@ Herman
Waarom zou je in de stad gaan wonen, als je gezonde lucht wilt? Het is mij echt een raadsel en ik vind het dan ook vreemd dat mensen dat verwachten of met alle geweld willen bewerkstelligen door milieuzones in te voeren. Iedere woonplek heeft zijn nadeel.
@Speak-Upje
Als huis A in 2011 naar uw inschatting “belachelijk duur” was toen het 250.000 kostte en in 2022 al voor meer dan 500.000 wordt verkocht, dan zou ú wellicht eens onder uw steen vandaan moeten kruipen om zich af te vragen wat ú nu precies al 11 jaar over het hoofd ziet… 😉
Jammer dat Lunetten niet op de stadsverwarming is aangesloten. Er is indertijd wel sprake van geweest. Dan had Lunetten geen ‘van het gas af’ transitie hoeven te ondergaan. Een transitie waar de wijk nu op enig moment in de toekomst wel doorheen moet. Dit in tegenstelling tot Rijnsweerd. Gebouwd in dezelfde periode als Lunetten. Die wijk is wel stadsverwarmd. Er ligt daar dan ook geen enkele gasleiding. Bij Voordorp geldt trouwens hetzelfde. Die wijk had ook makkelijk op de stadsverwarming kunnen worden aangesloten. Een belangrijke hoofdleiding van de stadsverwarming loopt nl. door de Kardinaal de Jongweg.
Ik woon er niet maar kom er graag: veel groen en ruimte en prettige sfeer.
” Een eerste ontwerp dateert uit 1961 en in 1970 waren de boeren uitgekocht en de boerderijen gesloopt, maar daarna ging alles anders. Het te bebouwen gebied werd kleiner dan gedacht, een eerste schets van de wijk ging niet door en de gemeente leek de grip op het planproces te verliezen.”
Dus in 50 jaar tijd is er eigenlijk niks veranderd.
Geboren en getogen in Utrecht, maar dit is voor mijn gevoel een beetje een vergeten wijk, soms ging er er naar het grofvuil maar dat is het dan ook ongeveer wel.
net zo troosteloos en lelijk als het nabijgelegen nieuwegein
@Nina:
Tijden veranderen. Vroeger was het misschien zo dat je smerige lucht maar voor lief moest nemen als je in de stad woonde. Nu de tijden veranderen, lijkt het mogelijk om én het gemak van de voorzieningen en de gezelligheid dichtbij te hebben, én betere luchtkwaliteit in de stad te hebben.
Het wonen in de stad betekent voor mij dat ik nooit een eigen auto nodig heb gehad. Zeker in een kleine stad als Utrecht, waar praktisch alles op fietsafstand is, en het OV redelijk geregeld is, al is er natuurlijk genoeg ruimte voor verbetering.
De alternatieven voor een eigen auto nemen alleen maar toe. Ik leende wel eens een auto van vrienden. Sinds kort maak ik gebruik van de elektrische leenauto’s hier in de wijk. Als ik vrienden in een andere stad bezoek, dan pak ik de trein en aldaar een ov-fietsje, indien nodig. Waar ik vroeger wel eens een auto leende om zware spullen te vervoeren, gebruik ik nu ook wel eens de elektrische leenbakfiets.
Volgens mij is dat dan ook de oplossing voor betere luchtkwaliteit in de stad: zorgen dat de alternatieven aantrekkelijk worden, zowel qua gemak als financieel. Mijn motief om geen auto te nemen is immers heus niet puur altruïsme en bekommering om het milieu geweest. Het bespaart ook gewoon geld dat ik liever aan andere dingen besteed.
Wat mij betreft moet het beleid dus wel gericht zijn op minder autogebruik. Daarvoor heb je een aantal zaken nodig: betere bereikbaarheid met fiets en OV, meer autodelen, en dan het liefst elektrisch gedreven voertuigen.
Ik vind echter wel, dat je eerst de alternatieven voor auto’s in de wijk moet verbeteren, voor je met verboden en milieuzones e.d. komt. Je moet zorgen dat mensen goede alternatieven hebben, in plaats van dingen verbieden. Zorg bijvoorbeeld voor goed bereikbare transferia, die bijvoorbeeld worden bediend met trams of op langere termijn eventueel metrolijnen.
@Nina, ik ben al naar buiten de randstad verhuisd. Veel schonere lucht, bevalt prima.
@Speak Upje: Misschien moet je de vierkante meter prijzen in Lunetten eens vergelijken met die in Oost. Scheelt maar zo 1000 euro per m2.
Oorspronkelijk zouden in Lunetten 3.600 woningen worden gebouwd. Uiteindelijk zijn dit er 5.300 geworden. Over ruimtelijk gesproken.
Verder was er een politieke beslissing, dat waar gasleidingen aangelegd werden, er geen stadsverwarming aangelegd mocht worden.
Mooie wijk, Lunetten. De verwevenheid met het groen wat niet alleen groen gras is maar zelfs kenmerken van natuur heeft, is erg mooi.
Helemaal met je eens beste @ Fiederelsje …….Ik liep er al toen het nog onbebouwd was , kwam ik met de hond lopende , vanuit Hoograven alleen wat paarden en wat andere kleine dieren tegen ….En de Goylaan hield ook bij de Kerk rechts op …..
Het is nu nog een mooie groene wijk maar we moeten wel uitkijken want de OV planners liggen op de loer om hier allemaal tramlijnen en busbanen doorheen te trekken voor hun megalomane plannen met het “intercitystation”.
En als het al niet het OV is dan worden er wel stukjes afgeknipt voor verbreding van de snelwegen.
Wat de stadsverwarming betreft: die is er inderdaad in Rijnsweerd maar dit komt wel vanaf de specifiek voor stadsverwarming gebouwde verwarmingscentrale in Overvecht. Die wordt op gas gestookt. Daar is weinig groens aan.
De oorsprong van stadsverwarming in Utrecht was combinatie met electriciteitsopwekking, in de centrale aan de Nicolaas Beetsstraat en later die van Lage Weide. Maar met de komst van Overvecht ging dat al een beetje op de helling.
@Rob — De hulpwarmtecentrale in Overvecht heeft slechts een aanvullende en back up rol. Je ziet hem ook alleen roken bij vriezend weer. Het overgrote deel van de warmte in het hele net komt van de biomassacentrale op de Lage Weide. Rijnsweerd ontvangt deze warmte via het Warmte Overdracht Station (WOS) bij Fort De Bilt. DUIC zou eens een aantal artikelen aan de werking van de stadsverwarming in Utrecht/Nieuwegein/Leidsche Rijn moeten wijden. Dan heeft iedereen het scherp.