De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed.  Dit keer wandelen we de binnenstad uit op weg naar Houten via de Gansstraat en het Houtensepad.

Wie nu over de Tolsteegbrug de binnenstad uitwandelt is nog lang niet buiten de stad. Dat was in vroeger eeuwen wel anders. Toen strekte zich buiten de Singelgracht naar alle kanten het landelijke gebied uit. Maar net buiten de vier stadspoorten was er wel stedelijke bebouwing. Daar waren voorsteden ontstaan die ruimte boden aan industrie die binnen de poorten overlast veroorzaakte. Ook was daar plaats voor herbergen waar reizigers konden overnachten als ze de stadspoorten gesloten vonden,  zoals in de eeuwenoude herbergen De Engel en De Gelderse Blom op het Ledig Erf. Het Ledig Erf buiten de Tolsteegpoort was de plek waar de Stadsbuitengracht, de Kromme Rijn en de Vaartsche Rijn samen kwamen. Daar vertrokken de vrachtschepen, postkoetsen en trekschuiten naar andere steden. De Ganssteeg, later de Gansstraat, genoemd naar de Ganspoort die hier stond om de grens van de voorstad te markeren, was de uitvalsweg naar het zuidoosten die vooral werd gebruikt door handelaren en hoveniers. De Gansstraat is nog lang die uitvalsweg gebleven. De ANWB-borden op het Ledig Erf gaven in de jaren zestig nog steeds de autoroute naar Houten en Wijk bij Duurstede aan via de Gansstraat. In de smalle straat, die vanuit twee richtingen bereden kon worden, liep het verkeer regelmatig vast. Dit veranderde in 1930 door de aanleg van de Albatrosstraat, in 1969 door de bouw van de Albatrosbrug over de Kromme Rijn en in 1973 door de aanleg van de Venuslaan.
Tekst loopt door onder de foto

Soestbergen

Bij Gansstraat 55 is het poortje te zien dat toegang biedt tot de Alkhof. Daar werd in 1904 de Ludgerusschool gebouwd, gesticht door het bestuur van de Martinusparochie waar dit gedeelte van de stad onder viel. Nu zijn er in het schoolgebouw appartementen gevestigd. Een stukje verder is een andere stichting van de Martinusparochie te zien: het in 1884 in neogotische stijl opgetrokken Martinushofje. Gebouwd voor behoeftige parochianen zijn het nu geliefde woningen in een rustige doodlopende straat.
Tekst loopt door onder de foto

Iets verderop zien we het Huis Soestbergen. In de 17^e eeuw was dit een voornaam landhuis en uitgebreid landgoed. Toen in 1829 vanwege de nieuwe wet op de lijkbezorging het begraven in en om kerken verboden werd en gemeenten verplicht werden begraafplaatsen te stichten, kocht de gemeente het landhuis en het landgoed voor de aanleg van een begraafplaats. De befaamde tuinarchitect Jan David Zocher, die ook het ontwerp had gemaakt voor de parkaanleg rond de Utrechtse Singelgracht, ontwierp een park in Engelse landschapsstijl met slingerende paden en fraaie boomgroepen. Hoogtepunt van zijn ontwerp was een ronde grafheuvel met op verschillende niveaus ruimte voor graven voor de gegoede burgerij.

Twee overwegen

De noordkant van de Gansstraat was zeer geschikt voor de vestiging van industriële bedrijven. Aan de achterzijde grensden deze bedrijven aan de Kromme Rijn, een onmisbare transportader in die tijd. Grote ondernemingen als Houthandel Malba en de Nederlandse Asphaltfabriek hebben in de jaren zeventig plaats gemaakt voor woningen. Alleen het fraaie kantoor van de Asphaltfabriek bleef behouden. Van de steenhouwerijen die hier waren gevestigd getuigt alleen Steenhouwerij Jansen & Zn nog van het industriële karakter van deze zijde van de Gansstraat.
Tekst loopt door onder de foto

Eind 19^e eeuw werd aan dezelfde kant ook Huis van Bewaring II gebouwd, de tweede gevangenis na die aan het Wolvenplein uit 1856. Nu wacht het gebouw op restauratie en hergebruik. Voorbij de gevangenis vinden we het Oude Houtensepad, met gelijk rechts het voormalige tolhuis. Iets verder links was vanaf 1930 het Stichts Asiel voor Dieren gevestigd tot het in 2003 verhuisde naar de Koningsweg. Wie zijn weg vervolgde moest vroeger twee overwegen passeren: een over de in 1845 aangelegde spoorweg naar Arnhem, en zo’n honderd meter verder de overweg over de spoorbaan naar Den Bosch, die in 1869 gereed kwam. Nu loopt de weg dood op de maar liefst acht spoorbanen en twee trambanen die er tegenwoordig liggen.
Tekst loopt door onder de foto

Lunetten

We lopen dus even om via het Oosterspoorpark en begraafplaats Kovelswade om via het voetpad langs de Waterlinieweg weer op het Houtensepad uit te komen. Vanaf het viaduct is mooi te zien hoe de spoorlijnen zich door de smalle opening tussen Lunet II en III doorwurmen. Utrecht lag dan wel veilig achter de vanaf 1815 aangelegde Hollandse Waterlinie, maar juist dit zuidoostelijke buitengebied, de zogenoemde Houtense Vlakte, lag te hoog om onder water gezet te kunnen worden. Daarom werden hier tussen 1821 en 1828 vier maanvormige forten gebouwd, naar het Franse woord voor maan, lune, Lunetten genoemd. De spoorlijnen pasten er precies tussen en konden vanuit de forten worden verdedigd. Het Houtensepad kon tussen de Lunet III en IV worden doorgeleid. We kunnen het Houtensepad nog volgen door het Beatrixpark. Bij de aanleg van de wijk Lunetten in de jaren tachtig werd geprobeerd zoveel mogelijk van de oude structuur van het gebied te behouden. En zo kun je het Houtensepad, nu met andere straatnamen, min of meer volgen tot je bij stadsboerderij Koppelsteede definitief vastloopt op de A12 en verkeersplein Lunetten.

Tekst: Herman de Wit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.