De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Dit keer een pijnlijke wandeling. Niet omdat we er blaren onder onze voeten van krijgen, maar omdat we wandelen langs sporen van het slavernijverleden van Utrecht.

Bij de Lucasbrug lijkt het verkeer niet op te houden . Fietsers zoeven voorbij. Op de plek van het advocatenkantoor BVDV aan Wittevrouwensingel 1, zou volgens sommige bronnen vroeger de steenrijke Christiaan Willem Weidner (1832-1879) gewoond hebben. Andere bronnen noemen een locatie even verderop. Over de precieze plek van zijn woonhuis is geen uitsluitsel te geven. Hij bezat de plantage Goossen in Suriname en zonder te hoeven werken leefde hij een luizenleventje. Toen de slavernij werd afgeschaft kregen niet de tot slaafgemaakten, maar de plantagebezitters een vergoeding voor iedere tot slaafgemaakte die vrij werd. Weidner streek ruim 24.000 gulden op.

Makkelijk verdiend, maar hoe

Op de plaats van de Stadsschouwburg stond tussen 1721 en 1744 een suikerraffinaderij, in de volksmond ‘Het Suikerhuis’ genoemd. Hier werd ruwe suiker bewerkt, geproduceerd door tot slaafgemaakten. De oprichters van de fabriek waren leden van de Utrechtse Compagnie en wilden rijk worden en de Utrechtse economie stimuleren. Ze kochten een plantage in Suriname en noemden die ‘de Utrecht’. Het verdiende geld werd geïnvesteerd in de suikerfabriek en in slavenschepen. De bestuurders vergaarden veel kapitaal. Of de gewone Utrechter er beter van werd is onduidelijk.
Tekst loopt door onder de foto

Wat verderop, op de Kromme Nieuwegracht, was nummer 3-5 in bezit van de familie van Tuyll van Serooskerken van Zuylen, van wie de Belle van Zuylen (1740-1805) het oudste kind was. De zomers bracht het gezin door op Slot Zuylen. De vader van Belle investeerde in Surinaamse plantages, die een aanzienlijke geldsom opleverden, maar waar tot slaafgemaakten zich moesten doodwerken. Alhoewel Belle zich niet duidelijk voor of tegen slavernij uitsprak, was zij wel heel duidelijk voor de vrijheid van de mens. Omdat ze ‘maar’ een meisje was erfde ze evenwel slechts een klein deel van het fortuin van haar ouders en van haar koloniale aandelen verkocht ze 70% binnen vijf jaar. Belle stierf in Zwitserland. Feministe van het eerste uur, maar een deel van haar fortuin was door haar ouders verdiend door kolonialisme.

Tekst loopt door onder de foto

Uitbuiters en voorvechters

Aan Kromme Nieuwegracht 6 staat het woonhuis van Julien Wolbers (1819-1889) die zich in 1856 in Utrecht vestigde. Wolbers was faliekant tegen slavernij. Hij vond het in strijd met de menselijke waardigheid. Julien was getrouwd met Albertine Stoffels, maar het echtpaar had geen kinderen. De voormalig tot slaafgemaakte Henry Adams woonde een paar jaar bij hen in. Wolbers beschouwde Henry als een geschenk van God en bracht hem in zijn brieven te berde, waardoor we weten dat hier een voormalige tot slaafgemaakte verbleef. We wandelen verder naar een plek waar mensen woonden van een heel ander kaliber.

Op het Janskerkhof, op nummer 13 en 14, werd grof geld verdiend aan kolonialisme. Gideon Boudaen (1686-1744), een VOC-bewindhebber die op zijn dertigste met pensioen kon, kocht Janskerkhof 13 met geld dat hij had verdiend door uitbuiting. Even later, in 1765, kocht de schatrijke Jan van Voorst het pand. Hij verscheepte 275 mensen tegen hun wil naar Suriname, verkocht ze als slaven en verdiende er een ton mee. De familie Nepveu woonde in de achttiende eeuw op Janskerkhof 14. Vader en zoon hadden twee koffieplantages in Suriname die door tot slaafgemaakten bewerkt werden. We slaan linksaf de Drift in.

Bij Drift 27 staan we even stil. Tussen 1781 en 1789 woonde hier Joan Gideon Loten (1710-1789), gouverneur van Celebes en van Ceylon. Hij vertrok in 1732 naar Batavia (nu Jakarta) en keerde in 1758 met 700.000 gulden in zijn zakken terug. Hij ging in Londen wonen, maar verhuisde naar Utrecht. Hier woonde Sitie ook. Waar en wanneer ze werd geboren en hoe haar achternaam luidde weten we niet. Joan Loten kreeg Sitie als geschenk van een vriend van hem, die haar ‘het mooiste meisje van Makassar’ (Sulawesi, in Indonesië) noemde. Ze diende vanaf mei 1752 in Lotens huishouden. Er wordt gesuggereerd dat ze een intieme relatie hadden. Hoe ‘vrijwillig’ dit was voor Sitie laat zich raden.

In de Boothstraat woonde Nicolaas Beets (1814-1903) vanaf 1854 op nummer zes. Hij was fanatiek voorvechter voor de afschaffing van de slavernij omdat hij dat een zaak van menslievendheid en beschaving vond. Als dominee vond hij het niet passen in de Christelijke geest. Slavernij was ouderwets en hoorde niet in de moderne tijd. Zou hij blij zijn geweest met de afschaffing op 1 juli 1863? Ten dele waarschijnlijk, want de tot slaaf gemaakten moesten nog tien jaar lang doorwerken voordat ze echt vrij waren.
Tekst loopt door onder de foto

Er worden maar een paar namen en adressen genoemd van de vele mensen die medemensen als slaven behandelden. Helaas kent ook de tegenwoordige tijd moderne slavernij. Laten we ons bewust worden van dit verleden en laten we het euvel stoppen. Het hoort niet in de moderne wereld.

Tekst: Ester Smit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.