De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer met de focus op de bijna 100 jaar geliefde wijk Tuindorp.

De Engelsman Ebenezer Howard publiceerde in 1902 het idee om garden cities of tuinsteden te bouwen voor de sterk toegenomen bevolking. Die zouden moeten zorgen voor een aangename groene woonomgeving als tegenhanger van de drukke steden die waren gegroeid door de Industriële Revolutie.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Utrecht zat in de jaren 30 op slot binnen de gemeentegrenzen. Net buiten de gemeente Utrecht bouwden bijvoorbeeld Jutphaas en Zuilen op grote schaal voor de groeiende bevolking van Utrecht. In Maartensdijk wilden de Utrechtse gebroeders Willem, Piet en Arie Godijn met hun aannemersbedrijf en ontwikkelingsmaatschappij N.V. De Stadswoning huizen bouwen in het betere segment. Dit was afgesproken met burgemeester van der Voorst van Zijp van Maartensdijk.

De Stadswoning kocht de eerste 17 hectare Maartensdijkse grond voor fl.350.000.- ten noorden van de stad Utrecht om daar een tuindorp te bouwen. Bestaande boerderijen en woonhuizen werden grotendeels gesloopt en de grond werd opgehoogd.

De gemeente Utrecht werkte aanvankelijk tegen, maar de Maartensdijkse burgemeester gaf zijn steun. Hij kwam zelfs regelmatig op de fiets langs om  te vragen hoe hij kon helpen. Het werd een dorp op zich dat ‘Tuindorp’ zou gaan heten. De eerste nieuwe woningen kostten fl. 7.000.- en de huur was fl. 525.- per jaar. Ze werden in advertenties aanbevolen met de woorden: ‘in een landelijke en gezonde omgeving. Frissche lucht, veel zon, veel groen en bloemen.’ Er kwamen zelfs vier rondvluchten met de KLM om de bijzondere locatie en de ruimte aan de rand van de stad Utrecht te tonen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Bewoning

De eerste huizen werden in 1932 opgeleverd in de Mr. Sickeszlaan, met badkamers en vaste wastafels met stromend water en met centrale verwarming.  In de jaren daarna verrees er een complete wijk met kerken, scholen, winkels, maar ook met sport- en zangverenigingen. In 1940 woonden er ongeveer 6000 mensen.

De huizen op de hoeken van de straten werden vaak bewoond door middenstanders die er hun winkels hadden, zoals melkboeren, groenteboeren, bakkers, drogisten, slagers en fietsenmakers. Op het hoogtepunt in 1955 waren er 64 winkels. Het Willem de Zwijger plantsoen werd aangelegd door de Firma Copijn uit Groenekan. Na de grote herindeling van 1954 werd Tuindorp een deel van Utrecht.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Uitbreiding

De uitbreiding van het tuindorp ging verbluffend snel. Lange straten, zoals de Raiffeisenlaan en de Ritzema Boslaan, met goed onderhouden voortuintjes, liepen door de wijk. De Albrecht Thaerlaan sloot de wijk af. Deze loopt evenwijdig aan de spoorlijn Utrecht-Bilthoven. Aan de oostkant lag een deel van de Blauwkapelseweg, die werd heringericht en tot Eykmanlaan omgedoopt om de Utrechtse Nobelprijswinnaar Chistiaan Eykman te eren. Aan de westkant is het de Mr. Tripkade die als grens fungeert.

In 1932 werd bewonersvereniging Tuindorps Belang opgericht die nog steeds actief is. Deze vereniging vroeg de NS al in 1937 een station aan te leggen in de spoorlijn van Utrecht naar Amersfoort. Uiteindelijk werd het station pas in 1968 gerealiseerd, vlakbij de spoorwegovergang van de Tripkade en na het bouwen van Overvecht als nieuwe stadswijk.

Wandelen

Een mooi startpunt vanaf de Kardinaal de Jongweg is te vinden net aan de overkant van het water bij de H.F. Van Riellaan met de protestantse Tuindorpkerk uit 1936 die te herkennen is aan een naaldvormige spits. Loop vanaf daar door naar de Mr. Sickeszlaan en ga bij de brug rechtsaf  de Raiffeisenlaan in. Je  loopt dan langs het zogenaamde Lubro veld, een groene speelplaats met de naam van deze voormalige Utrechtse broodfabriek.

Overal in Tuindorp kun je de goed onderhouden jaren 30 woningen bewonderen met hun voortuinen, en de voor die tijd kenmerkende erkers, vakmanschap in kozijnen en metselwerk, brede dakoverstekken en fraaie details zoals deuren met een ronde bovenkant. Er is een mix van rijtjeswoningen, twee-onder-een-kapwoningen en vrijstaande woningen. In veel huizen zijn ook binnen typisch jaren 30 details te vinden zoals glas-in-lood ramen, granito vloeren en lambriseringen. Aan het einde van de Raiffeisenlaan loop je naar rechts naar het Willem de Zwijgerplantsoen met de Willem de Zwijgerkerk en een vijver. De zeshoekige kerk in Amsterdamse Schoolstijl is een ontwerp van architect Charles Quéré, gebouwd voor de hervormden maar nu in gebruik als katholieke Pauluskerk.

Er zijn ook bijzondere huizen te vinden die net wat afwijken. Bijvoorbeeld het huis van architect Albert Kool op J.W. Dieperinklaan 2. Het is ontworpen in 1935 en gebouwd in 1936. Het gaat om één van de eerste huizen aan deze laan. Kool ontwierp dit huis met werkplaats én kantoor voor zijn dochter Janke en haar echtgenoot Willem Wits van het gelijknamige schildersbedrijf. Steek hiervoor het Zwarte Water en de Leonard Fuchslaan over, ga de Melchior Treublaan in en neem rechts de professor Pullelaan. Aan het einde links vind je dit huis.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Tot slot

Tuindorp is van een dorp geworden tot een stadswijk die grenst aan de wijk Overvecht in het noorden, de buurten Tuindorp Oost in het oosten en Tuinwijk in het zuiden. Tuindorp heeft de vorm van een driehoek. In de westpunt ervan werden in de jaren 1970 studentenflats gebouwd met wel 1200 kamers, het zogeheten Tuindorp-West Complex, onder andere aan de Van Lieflandlaan.

Tuindorp is nog steeds een zeer geliefde wijk om te wonen aan de rand van de stad Utrecht en de jaren 30 woningen zijn onverminderd populair. De aantrekkelijkheid van jaren 30 wijken schuilt in de eigen sfeer en identiteit van de huizen en de eenheid in inrichting van de groene tuinen, lanen en plantsoenen. De populariteit is af te leiden uit de huizenprijzen. Voor wie die niet kan of wil betalen is het leuk om er eens een wandelrondje te maken.

Tekst: Dick de Jong
Foto’s: Dick de Jong, Anna Wits, Het Utrechts Archief

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.