Zondag aanstaande, 11 november, is het weer zover, dan komen de kinderen bij u langs de deur, met kleurrijke lampions en aandoenlijke liedjes. “Sint Maarten, Sint Maarten, de koeien hebben staarten”, zongen mijn kinderen jaren geleden. De bedoeling is dat ze er iets lekker voor krijgen, voor die liedjes, dus zorg dat u wat in huis heeft!

Lang waren kinderen met lampions langs de deuren het enige dat een gewone Utrechter van Sint Maarten merkte. Inmiddels hebben we een Sint Maartensparade, en staat het feest sinds kort op de lijst Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed van de UNESCO. Maar of die parade al leeft bij de bevolking? Ik had er tot deze week eerlijk gezegd nog niet van gehoord. Het is ook best mogelijk dat u eigenlijk niet goed weet wie Sint Maarten is. Daar kan ik wat aan doen: ik raad u aan een op de website van het St. Maartensberaad te gaan lezen. Daar staat het allemaal uitgelegd. Kort samengevat: Sint Maarten is de beschermheilige van de stad Utrecht. Maarten, of Martinus, werd geboren in 316 na Chr. in Hongarije; hij werd uiteindelijk bisschop en ligt begraven in het Franse Tours. De legende gaat dat Martinus, in zijn jonge jaren Romeins soldaat, zijn mantel deelde met een bedelaar. De kleuren van het Utrechtse wapen, rood en wit, verwijzen naar de kleuren van die mantel.  Natuurlijk wordt de heilige ook elders in de wereld vereerd, bijvoorbeeld in Oostenrijk. Daar staan dit weekend ter ere van ‘Martini’ de deuren van de wijnkelders wijd open en is iedereen welkom om tijdens het zogenaamde Martiniloben de nieuwe wijnen te komen proeven; hapjes worden er meestal ook bij verzorgd.

Dit Martiniloben doet mij sterk denken aan de tradities die in het middeleeuwse Utrecht verbonden waren aan Sint Maarten, maar die na de Reformatie verdwenen zijn. Zo werd in onze stad vanaf St. Maartensdag, 11 november, de nieuwe wijn uit Frankrijk of Duitsland verkocht: eindelijk was er weer eens iets fatsoenlijks te drinken! Er werd op de dag van de patroonheilige stevig gefeest, op de St. Maartenskermis, waarbij al het ‘lagere volk’ zich eens lekker kon bezatten. Van stadswege werd er op 11 november wijn uitgedeeld, onder andere aan de schutters en aan de stadsspeellieden. Waarschijnlijk hielden de schutters die dag een wedstrijd of oefening. Het ging niet om kleine hoeveelheden wijn: de schutters kregen ieder een take, 4,25 liter, de oversten en de koning van de schutters een dubbele hoeveelheid. Speellieden, hoornblazers en torenwachters moesten het doen met slechts 0,85 liter, net iets meer dan een eenentwintigste-eeuwse fles. Ook de geestelijken kregen wijn: de kelderbewaarder van het Domkapittel deelt in 1532 ‘in festo Martini’ drie aam wijn uit aan de veertig kanunniken van de Dom: dat kwam neer op bijna 12 liter per persoon. We zullen er maar van uitgaan dat dat voor het hele huishouden van de kanunnik was, personeel en al.

In Museum Catharijneconvent is nog een schilderij van zo’n St. Maartenskermis uit de zestiende eeuw aanwezig, van de hand van Pieter Balten. Een feestende menigte danst rond een wijnton in de stadskleuren, met bovenop de ton een vlag. Hing er namelijk een vlag of hoepel uit boven de deur van een wijnkelder, dan betekende dat dat een herbergier een nieuw vat ging aanslaan, en dat er die avond weer ‘verse’ wijn te genieten viel. Het volk op het schilderij ziet eruit alsof ze ook stevig aan het zingen waren. En gezien de staat van de drinkers zou dat best eens iets kunnen zijn over ‘koeien die staarten hebben’…