Utrechtse affiches: Vrouwen bij Kunstliefde in het Centraal Museum | De Utrechtse Internet Courant Utrechtse affiches: Vrouwen bij Kunstliefde in het Centraal Museum | De Utrechtse Internet Courant

Utrechtse affiches: Vrouwen bij Kunstliefde in het Centraal Museum

Utrechtse affiches: Vrouwen bij Kunstliefde in het Centraal Museum
Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren.

Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren.

Sinds 1807 kende Utrecht het Schilder- en Teekenkundig Genootschap Kunstliefde. Het 140-jarig bestaan van deze kunstenaarsvereniging werd in oktober 1947 gevierd met een tentoonstelling in het Centraal Museum. Er waren schilderijen, tekeningen en beelden te zien, gemaakt door leden van Kunstliefde in de laatste tien jaar. Men blikte dus slechts een decennium terug, maar wel op een roerige periode.

Het affiche is niet gesigneerd en de ontwerper is onbekend

De Tweede Wereldoorlog betekende voor Kunstliefde vooral stagnatie: tijdens de laatste jaren kwamen cursussen, excursies, lezingen en tentoonstellingen stil te liggen. Sommige leden doken onder of gingen in het verzet. Toen de landelijke Federatie van Beeldende Kunstenaars opging in de Kultuurkamer, zegde Kunstliefde het lidmaatschap daarvan op. Slechts enkelen werden individueel lid van de Kultuurkamer; drie leden werden na de bevrijding geroyeerd.

Etalages

De jubileumtentoonstelling van 1947 werd geopend door burgemeester Ter Pelkwijk, die aankondigde dat Kunstliefde-leden voortaan vrij toegang tot het museum hadden. De expositie trok in een maand tijd 2.300 bezoekers en was daarmee de best bezochte van het jaar. Om de aandacht van het grote publiek te trekken werd er ook geëxposeerd in de etalages van winkels in de stad; de gemeente gaf vergunning om deze ‘s avonds te verlichten.

Het affiche voor de jubileumtentoonstelling toont een kunstenares voor een ezel, staande op een enorm schilderspalet. Het is niet gesigneerd en de ontwerper is onbekend. Jammer, maar het geeft de mogelijkheid om enkele mogelijke makers de revue te laten passeren. Het ligt voor de hand deze te zoeken onder de leden van Kunstliefde en betrokkenen bij de tentoonstelling. Bekende leden in die tijd waren Willem van Leusden en Hans van Dokkum, die beiden ook grafisch werk maakten, maar hun stijl was veel ‘priegeliger’.

Een voor de hand liggende naam is die van Kunstliefde-lid Fedde Weidema (1915-2000). In de jaren veertig ontwierp hij veel affiches voor de NS, maar ook voor het Centraal Museum, zoals voor de tentoonstellingen Romeins Nederland en Utrecht’s Kunst 650-1650 in 1948. Hoewel het affiche van Kunstliefde qua stijl wel wat op zijn werk lijkt, is het toch onwaarschijnlijk dat hij het maakte. Al Weidema’s affiches zijn namelijk gesigneerd met zijn kenmerkend gedecoreerde initiaal W.

Affiche jubileumtentoonstelling Kunstliefde, 1947 (ReclameArsenaal)

Een andere kandidaat is Otto van Rees (1884-1957), die niet alleen exposeerde op de jubileumtentoonstelling maar ook lid was van de selectiecommissie! Deze kunstschilder had jarenlang in het buitenland gewerkt, in Parijs Picasso en Braque leren kennen en zich aan het kubisme en fauvisme gewijd. Hij woonde van 1934 tot aan zijn dood in Utrecht, waar hij eerder al betrokken was bij het culturele tijdschrift De Gemeenschap.

Otto van Rees had voor de oorlog affiches ontworpen voor onder andere het Stedelijk Museum in Amsterdam en de muziekschool in Utrecht en Zeist. Deze waren echter abstracter en typografisch moderner dan het Kunstliefde-affiche. Maar Van Rees’ stijl ontwikkelde zich als die van Picasso: na het kubisme ging hij weer realistisch schilderen. Ook zijn muurschilderingen (onder andere in het Gebouw voor Kunsten & Wetenschappen) uit de jaren veertig waren traditioneler dan zijn eerdere werk.

Vrouwen

Een aanwijzing dat Otto van Rees het affiche maakte is de schilderende vrouw, die een bos bloemen naast haar heeft liggen. Van Rees’ toenmalige vriendin was de kunstenares Micha Landt (pseudoniem van Manna Schmitt) die vooral bloemstillevens maakte. Zij woonden en werkten samen in een oud sigarenfabriekje aan de Bouwstraat. Ook Van Rees’ vrouw Ayda (bij wie hij later terug zou keren) was kunstenares, dus het beeld van een schilderende vrouw was hem vertrouwd. Zelf maakte hij in deze periode ook veel stillevens, soms met bloemen.

De tekencursus van Kunstliefde in 1947 (Het Utrechts Archief)

Los van eventuele persoonlijke motieven was de afbeelding van een vrouwelijke kunstenaar toepasselijk. Bij Kunstliefde waren voor die tijd relatief veel vrouwen actief. Zo hingen op de jubileumtentoonstelling stadsgezichten van Elisabeth Adriani-Hovy (1883-1957) en stonden beelden van Loekie van Luyn-Metz (1918-2004). En de vermaarde tekencursus van Kunstliefde, waar onder leiding van Willem Van Leusden naar naaktmodel werd gewerkt, trok in 1947 diverse vrouwen, zo laat een foto uit het jubileumboek zien.

Ook historisch gezien waren vrouwen belangrijk voor het genootschap. Erelid Margaretha Boellaard (1795-1872) liet haar vermogen na aan Kunstliefde, waarmee men het Boellaardfonds stichtte en haar huis aan de Oudegracht 35 als Museum Kunstliefde inrichtte (later deels opgegaan in het Centraal Museum). En de schilderes Etha Fles (1857-1948) had in 1895 de Vereniging voor de Kunst opgericht als reactie op het ‘ouderwetse’ Kunstliefde. In 1938 fuseerden de twee kunstenaarsclubs weer.

Naar aanleiding van het verschijnen van dit stuk in de DUIC krant liet Jaap Röell, oud-voorzitter van Kunstliefde, weten dat uit het Jaarverslag van 1947 blijkt wie de ontwerper van het affiche was: niet Otto van Rees, maar Jan Boon! Zowel Boon zelf als zijn vrouw Erika Visser waren op de tentoonstelling met een schilderij vertegenwoordigd. Jan Boon (1918-1988) is in Utrecht vooral bekend geworden door zijn mozaïeken, zoals in de Noordertunnel, zwembad Den Hommel en de Stadionflat.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

2 Reacties

Reageren
  1. Marcel Gieling

    Mooi verhaal Arjan. Wat moet Utrecht zonder jou?

  2. Lou Vos

    Heel mooi verhaal, en zie het nu pas. Maar zullen het nog onder de aandacht brengen bij Kunstliefde en delen op Facebook pagina.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).