Utrechtse affiches: Een creatieve ambtenaar bij de Arbeidsbeurs | De Utrechtse Internet Courant Utrechtse affiches: Een creatieve ambtenaar bij de Arbeidsbeurs | De Utrechtse Internet Courant

Utrechtse affiches: Een creatieve ambtenaar bij de Arbeidsbeurs

Utrechtse affiches: Een creatieve ambtenaar bij de Arbeidsbeurs
Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren.

Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren.

Affiches worden meestal gemaakt door grafisch ontwerpers of kunstenaars (en vroeger ook wel door drukkers). Soms gaan medewerkers van een organisatie echter zelf aan de slag. Over het algemeen levert dit weinig goeds op – dat geldt nog steeds, ook nu de ‘gereedschappen’ voor iedereen beschikbaar zijn. Soms heeft iemand echter ontwerptalent, of hobbymatige ervaring, en ontstaat er toch een goed affiche. Zo maakte een ambtenaar in 1929 een geslaagd ontwerp voor een affiche voor de Arbeidsbeurs, voorloper van het Arbeidsbureau en het UWV.

Op het ontwerp staat de krachtige belettering centraal, alleen enkele kleine hamers (symbool voor arbeid) dienen ter illustratie. De compositie met felle kleurvlakken maakt het toch een aantrekkelijk geheel. Het is een samensmelting van twee stijlen: het decoratieve van de Amsterdamse School en het strakke van De Stijl. Dat doet denken aan het werk van Jac. Jongert uit dezelfde tijd: de bekende Van Nelle-reclames.

Affiche-ontwerp Arbeidsbeurs door C.J. Keur, 1929 (Wolfsonian-FIU)

Vergeten ontwerper

De maker was Cornelis Johannes Keur (1897-1988). Hij werkte als hogere ambtenaar bij de Utrechtse Arbeidsbeurs, onder andere als secretaris van de commissie tot herscholing van werklozen en van de AVO (Arbeid voor Onvolwaardigen, oftewel mindervaliden). Zijn opleiding is onbekend, maar het zal eerder de HBS zijn geweest dan de kunstacademie. Er zijn van C.J. Keur vijf ontwerpen bewaard, momenteel in bezit van het Wolfsonian-FIU in Miami Beach (Florida), een museum voor toegepaste kunst uit de eerste helft van de twintigste eeuw. In Nederland is het ontwerpwerk van Keur geheel vergeten, maar dankzij de digitalisering bij het Wolfsonian kan er nu in Utrecht aandacht aan geschonken worden!

Van het affiche voor de Utrechtse Arbeidsbeurs ontwierp Keur ook nog een versie in grijstinten. Verder maakte hij bijvoorbeeld een ontwerp in fris oranje en blauw voor de afdeling Arbeidsbemiddeling van het Ministerie van Arbeid, Handel en Nijverheid. Het zijn allemaal ontwerpen in inkt en plakkaatverf, geen gedrukte affiches. Het is onbekend of ze ooit zijn uitgevoerd. C.J. Keur stelde trouwens ook historische tentoonstellingen samen voor de Vereniging van Nederlandse Arbeidsbeurzen, begin jaren dertig in Haarlem en Tilburg. Daar was veel ‘propagandamateriaal’ te zien en volgens een krantenbericht ‘gaf een grafische voorstelling van sterk decoratieve werking een overzicht van den groei van de arbeidsbemiddeling in Nederland’. Wellicht dat Keur zelf de vormgeving verzorgde.

Het IJzeren Hek

De Arbeidsbeurs was een bemiddelingsbureau dat vraag en aanbod samenbracht. Werkgevers meldden er hun vacatures, werklozen konden er een baan zoeken. Dat ging aan strikt gescheiden loketten voor beroepsgroepen (zoals bouwvakkers en kantoorbedienden) en trouwens ook apart voor vrouwen (zoals dienstbodes en werkvrouwen). De Gemeentelijke Arbeidsbeurs van Utrecht was in 1912 opgericht en kreeg later ook een gewestelijke functie, vandaar de opmerking ‘stad en land’ op het affiche-ontwerp.

De Arbeidsbeurs was achtereenvolgens gevestigd aan de Korte Minrebroederstraat en de Kruisstraat, maar in 1930 – Keurs periode – verhuisde men naar de Breedstraat 26. Dit van oorsprong achttiende-eeuwse patriciërshuis werd Het IJzeren Hek genoemd naar het hek langs de straat. C.J. Keur ontwierp een blauw bord met in sierlijke letters ‘Utrecht Breedstraat 26 Gebouw Het IJzeren Hek’, dat afgaand op foto’s echter nooit zo boven de deur is geplaatst. Op een groepsfoto met al het personeel bij de opening moet ook Keur staan, al kennen we zijn gezicht niet. De foto werd genomen voor de statige voordeur; de werklozen moesten echter een achteringang aan de Lange Lauwerstraat gebruiken.

Personeel Arbeidsbeurs, 1930 (Vereenigde Fotobureaux/Het Utrechts Archief)

Beroepenkunde
Hoe ging het verder met de creatieve ambtenaar? Er zijn geen latere ontwerpen van Keur bekend, wel enkele boeken. Tijdens de oorlog wijdde hij zijn tijd aan het uitzoeken van zijn familiegeschiedenis. C.J. Keur was zelf in Utrecht geboren, maar zijn vader kwam uit het Zeeuwse Scherpenisse, waar veel meekrap werd gekweekt (een plant met kleurstoffen voor textielverf). Dit bracht hem tot zijn boek ‘De familie Keur en de meekrap: een geschiedkundige aanteekening, 1444-1944’. Ook in het Tijdschrift Oud-Utrecht schreef Keur genealogische bijdragen. Bij een werkjubileum stelde hij het gedenkboek ’35 jaren arbeidsbemiddeling van overheidswege: Utrecht 1912-1947′ samen.

Rond 1950 verhuisde Keur naar Den Haag om te gaan werken bij het ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid als deskundige op het gebied van arbeidsmarktvraagstukken en ‘beroepenkunde’. Cornelis Johannes Keur overleed in 1988 te Den Haag ‘in de gezegende leeftijd van 90 jaar’. Hoe zijn vooroorlogse ontwerpen in 1990 bij de Amerikaanse verzamelaar Mitchell Wolfson terechtkwamen is onbekend.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

geen Reacties

Reageren

Er zijn nog geen reacties geplaatst.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).