Utrechtse affiches: Mercurius als Jaarbeurs-icoon | De Utrechtse Internet Courant Utrechtse affiches: Mercurius als Jaarbeurs-icoon | De Utrechtse Internet Courant

Utrechtse affiches: Mercurius als Jaarbeurs-icoon

Utrechtse affiches: Mercurius als Jaarbeurs-icoon
Detail affiche (voor compleet zie onder)
Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren.

Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren.

Vanaf 5 september toont Het Utrechts Archief deel twee van de tentoonstelling De mooiste affiches van de Jaarbeurs. Een in het oog springend affiche uit de nieuwe selectie is in 1934 gemaakt door Henri Pieck (1895-1972), de tweelingbroer van Anton. Eerder ontwierp hij al het Jaarbeurs-logo – nog altijd in gebruik – dat ook op subtiele wijze op het affiche is afgebeeld.

Dagblad Het Vaderland schreef in september 1934: ‘In zijn affiche voor de 21ste Kon. Nederl. Jaarbeurs is Henri Pieck coloristisch heel gelukkig geweest. Qua teekening is het ontwerp minder te waardeeren. Mercurius richt een brandglas op de industrie en dat heeft hem een wat vreemde pose gegeven. Maar het scherpe blauw, geel en rood, omgeven door vale tinten, doen het heel goed.’

Affiche Jaarbeurs, Henri Pieck, 1934 (Het Utrechts Archief)

Het affiche telt zes kleuren en dat betekende met het lithografische procédé zes aparte inkten en drukgangen. De primaire kleuren geel, blauw en rood werden aangevuld met zwart en bronsgroen, en een speciale ‘metallic’ goudkleurige inkt voor accenten op het brons. Pieck wilde daarmee zoveel mogelijk een bronzen Mercurius-beeld benaderen.



Handelsgod
Zoals Het Vaderland al opmerkte heeft Mercurius een brandglas beet, waarmee je zonnestralen kunt bundelen om een vuurtje te stoken. Het zonlicht komt terecht op in rood en geel weergegeven fabrieken, de industrie wordt dus letterlijk in het zonnetje gezet door de Jaarbeurs. Het brandglas is immers voorzien van het Jaarbeurs-logo: de hoofdletter U (van Utrecht) met een helmpje op: de gevleugelde helm van… Mercurius. Henri Pieck had dit beeldmerk in 1926 ontworpen en het zou, in allerlei varianten, tot op heden in gebruik blijven.

Waarom speelde Mercurius zo’n belangrijk rol in de reclame van de Jaarbeurs? Het eerste affiche met deze godheid werd in 1922 door Leo Gestel gemaakt en er zouden er vele volgen, in 1951 bijvoorbeeld door Eppo Doeve. De Romeinse god van koopmannen en reizigers gold als een internationaal symbool voor handel, handelsbeurzen in andere landen gebruikten het eveneens. Maar er was ook een specifiek Nederlandse versie die terugging op de Gouden Eeuw, toen de Hollandse Mercurius op schilderijen werd afgebeeld als zinnebeeld van de jonge zeevarende handelsnatie. Pieck verwees hiernaar door de vleugels aan Mercurius’ helm rood-wit-blauw te kleuren.

Promotiewagen met Jaarbeurs-logo’s, 1935 (collectie Jaarbeurs)


Dekmantel
Henri Pieck was een interessante figuur die enigszins in de schaduw bleef van zijn broer Anton, bekend van diens nostalgische prenten en het Sprookjesbos van de Efteling. Ze waren als jongens onafscheidelijk en volgden dezelfde tekenopleiding in hun woonplaats Den Haag. Henri bleek echter een avonturier, Anton een burgerman. Uit deze karaktereigenschappen vloeiden Antons romantische hang naar het verleden voort en Henri’s interesse voor het modernisme. Na 1922 maakte Henri vooral toegepaste kunst zoals affiches, boekillustraties en kalenders.

Henri Pieck ontwierp veel affiches voor de Jaarbeurs. Dat begon in 1925 met een kleurrijke heraut te paard, op zijn borst het wapen van Utrecht. In 1926 verbeeldde Pieck een fabriekscomplex op het affiche dat ook het logo met de U introduceerde. In 1930 volgde een geabstraheerde versie van het Jaarbeursgebouw met rechthoeken en kleuren die aan De Stijl deden denken. Daarmee vergeleken was het Mercurius-affiche van 1934 maar traditioneel. Waarom kreeg Pieck zoveel opdrachten van de Jaarbeurs? (‘De beurt was blijkbaar weer aan Henri Pieck’, schreef Het Vaderland in 1930 verveeld.) Een mogelijke verklaring is dat hij – anders dan andere kunstenaars – makkelijk meeging met de wensen van de directie, omdat hij geen uitgesproken eigen stijl had.

Henri Pieck was een overtuigd communist en bewonderde de jonge Sovjet-Unie. Zijn overtuiging en avontuurlijke aanleg brachten hem ertoe zich als spion aan te melden. De Sovjets betaalden hem voor specifieke opdrachten. In 1930 vertrok Pieck naar Genève om de leden van de Volkenbond te bespioneren. Zijn kunstenaarschap fungeerde als dekmantel; hij portretteerde de vertegenwoordigers en hun familie en hoorde hen ondertussen uit. In 1934 werd hij naar Londen overgeplaatst. Misschien maakte Pieck het Jaarbeurs-affiche in Genève of Londen, of was hij korte periodes in Nederland. Waren de ontwerpen voor de nogal kapitalistische Jaarbeurs ook onderdeel van zijn dekmantel?

Fotoverslag

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

3 Reacties

Reageren
  1. Bayerwald

    Nooit gehoord van Henri Pieck. Grappig om hem uit de schaduw van zijn broer te zien treden. En ja, als avonturier moet je flexibel zijn.

  2. Scherpschutter

    De god van handel die een vergrootglas gebruikt om de Jaarbeurs in brand te steken, waar de rest van het bedrijfsleven eromheen al compleet platgebrand lijkt te zijn. Misschien was het inschakelen van een overtuigd communist als kunstenaar niet helemaal het beste idee, al blijft het kleurenschema ondanks dit verbijsterend brutale symbolisme ronduit fascinerend.

  3. Pauline

    Mercurius staat voor (verstoorde) communicatie en handel. Geen goed teken.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).