Utrechtse affiches: Utrechtse mosterd, sterk als een olifant | De Utrechtse Internet Courant Utrechtse affiches: Utrechtse mosterd, sterk als een olifant | De Utrechtse Internet Courant

Utrechtse affiches: Utrechtse mosterd, sterk als een olifant

Utrechtse affiches: Utrechtse mosterd, sterk als een olifant
Affiche door W.F. Winter, ca. 1910 (ReclameArsenaal) (zie afbeelding onderaan dit bericht voor het volledige affiche)
Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren. Deze keer een affiche van Willem Winter voor een mosterdfabriek aan de Nieuwekade.

Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren. Deze keer een affiche van Willem Winter voor een mosterdfabriek aan de Nieuwekade.

In 1879 werd een kleine mosterdmaalderij aan de Nieuwekade, schuin tegenover de Weerdsluis, overgenomen door bakkerszoon Gerrit van Rijn. Hij had zo’n tien jaar de leiding gehad over bakkerij Den Dubbelden Arend aan de Schoutenstraat. Daarna deed hij vergeefs toelatingsexamen voor de universiteit en werkte hij kort bij Antiquariaat Beyers. Hij begon zelf een handel in oude boeken, maar ‘miste den eigenlijken handelsgeest’. Daarom nam hij het mosterdfabriekje aan de Nieuwekade over met als doel het uit te breiden. Een van zijn eerste daden was de aanschaf van een stoommachine voor de aandrijving van de maalstenen, waardoor de productie groeide. De ligging aan de singel faciliteerde de aanvoer van het mosterdzaad en de distributie van de mosterd, die niet in glazen, maar in aardewerken potten zat.

Van Rijn’s Mosterdfabriek, 1943 (Het Utrechts Archief)

Bloeiperiode
Al in 1883 gaf de wispelturige Gerrit de leiding over aan zijn broer Anton. Tien jaar later verkocht de familie Van Rijn de mosterdfabriek, maar hun naam bleef er onlosmakelijk mee verbonden. De officiële benaming Utrechtsche Stoom Mosterd Fabriek (USMF) werd steeds minder gebruikt, terwijl Van Rijn’s Mosterd binnen en buiten Utrecht een begrip werd. Gerrit zou later overigens bibliothecaris van de Rotterdamse gemeentebibliotheek worden; hij had meer met boeken dan met mosterd.
Vanaf 1904 was Hendrik de Vos maar liefst vijftig jaar lang eigenaar-directeur van de fabriek en bracht hij het bedrijf tot grote bloei. In 1906 liet hij het bedrijfspand op de hoek van de Nieuwekade vernieuwen en uitbreiden. Het complex liep door tot aan de Oranjestraat, waar een achteringang was. In 1916 werd het gebouw voorzien van een silo-achtig torentje.
De Vos stond bekend als betrokken bij het personeel en was ook actief in het Utrechtse maatschappelijk leven. Hij had gevoel voor reclame en ontwierp soms zelf illustratiemateriaal. Zo gaf Van Rijn’s Mosterd – naar voorbeeld van Verkade – een ‘Plaatjesalbum’ uit en had het bedrijf vanaf de eerste Jaarbeurs in 1917 steeds bijzonder fraai ingerichte stands. Rond 1910 schakelde De Vos echter een Amsterdammer in voor een affiche-ontwerp.

Cartoonist
Het affiche toont de fabriek aan de Nieuwekade in vogelvlucht, met op de voorgrond een olifant die een ton mosterd een fictieve heuvel optrekt. Van Rijn’s Mosterd was namelijk niet alleen de beste maar ook de sterkste! De ontwerper was Willem Winter (1874-1958), van oorsprong een huis- en decoratieschilder. Vanwege zijn tekentalent had hij lessen gevolgd aan de Teekenschool voor Kunstambachten en de Rijksschool voor Kunstnijverheid, beide in Amsterdam. In 1905 exposeerde Winter, samen met andere leden van kunstenaarsvereniging Sint Lucas, onder meer havengezichten in het Amsterdamse Stedelijk Museum.
In de jaren daarna brak Winter door als cartoonist en reclametekenaar. Hij maakte politieke spotprenten voor de weekbladen De Amsterdammer en Wereld van de Vrijzinnig Democratische Bond. Daarnaast ontwierp hij boekomslagen, die meer doen denken aan de stijl van zijn affiches. Van Rijn’s Mosterd was rond 1910 zover bekend zijn eerste affiche-ontwerp. Een paar jaar later ontwierp Winter ook een affiche voor de Tentoonstelling van Kleine Automobielen & Motorrijwielen in het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. In de jaren twintig zou hij dit opnieuw doen voor de RAI automobiel-tentoonstellingen.

Stadsontwikkeling
Bij het veertigjarig jubileum van directeur De Vos in 1944 schreef een krant: ‘Bij Van Rijn, waar de heer de Vos, dankzij rusteloos werken, tal van moderniseeringen aanbracht, is de productie van thans even groot per week als in 1904 per jaar.’ Enkele jaren na de oorlog namen zijn beide zoons de leiding over. Vanwege de stadsontwikkeling en de ‘sanering’ van de Utrechtse binnenstad in de jaren zestig moest de mosterdfabriek uit de bebouwde kom verdwijnen.
In 1966 bouwde Van Rijn samen met een Amsterdamse mosterdfabrikant een nieuwe fabriek op het bedrijventerrein Overvecht-Noord. Door latere fusies en overnames zou de naam Van Rijn’s Mosterd verloren gaan. In 1968 werden de oude bedrijfspanden aan de Nieuwekade gesloopt. Na ruim tien jaar braak te hebben gelegen als parkeerplaats verrezen er rond 1980 woningen. Slechts een affiche met een olifant herinnert nog aan de Utrechtse mosterd.

Affiche door W.F. Winter, ca. 1910 (ReclameArsenaal)

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

5 Reacties

Reageren
  1. Tons mosterd

    Heb nog enkele van deze steendrukk en.!,
    In mijn verzameling, in het echt nog veel; mooier!

  2. Henk

    In 1968 werden de oude bedrijfspanden aan de Nieuwekade gesloopt. Na ruim tien jaar braak te hebben gelegen als parkeerplaats verrezen er rond 1980 woningen. Slechts een affiche met een olifant herinnert nog aan de Utrechtse mosterd.

    – Op een klein gedeelte na: de witte panden met 4 boogramen hoorden bij de fabriek.

  3. Arjan Verhoeven

    De stukken van Arjan den Boer zijn zonder uitzondering fantastisch om te lezen, veel dank daarvoor!

  4. bayerwald

    Helemaal eens met Arjan Verhoeven. Het vorige ‘kijk eens omhoog’ artkel was er ook een om te smullen. Smaakt zoals steeds naar meer!

  5. Jan Wilten

    De molen steentjes van de mosterdfabriek liggen bij de molen Rijn en Zon verwerkt in het plaveisel van het pleintje naast de molen. Zij zijn bij de restauratie van de molen in 1975 daar terecht gekomen toen het fabrieksterrein van de mosterdfabriek bouwrijp werd gemaakt. De naam van Rijn is in molenaars kringen geen on bekende. Ook de vader van

    Rembrandt was molenaar. Ook de windmolen op de Adelaarstraat dankt haar naam aan een van de grondleggers van de molen.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).