En plotseling kom je iets overal tegen… Het lijkt wel of ik op internet en in tijdschriften de laatste dagen alleen maar tegels en Delfts Blauw tegenkom. Dat heeft natuurlijk te maken met de nieuwe opstelling in het Haagse Gemeentemuseum, waar sinds 1 december een aantal zalen aan één van Nederlands bekendste kunstnijverheidsproducten, Delfts Blauw, is gewijd. Het museum liet er zelfs een kinderboek over schrijven!

Die vermeldingen zouden me misschien helemaal niet opgevallen zijn, als ik niet onlangs in Turkije iets bijzonders had ontdekt: namelijk dat ons eigen Domstadje ook een aanzienlijke aardewerk- en tegelproductie heeft gekend.
Jazeker, in Turkije! Dat zit zo: vanwege een conferentie over wijn en digitale communicatie was ik vorige maand een paar dagen in Izmir, bezocht de ruïnes van Efese, vloog in een luchtballon over Kappadocië en raakte onder de indruk van de kunst en cultuur van het immense land. Om daar meer over te lezen, kocht ik in de boekwinkel op het vliegveld van Istanbul het tijdschrift Cornucopia, waarin het ene na het andere prachtig geïllustreerde artikel stond over kunst in Turkije.

Eén van die artikelen was gewijd aan privé-vertrekken van sultans in het beroemde Topkapi-paleis. Weinigen hebben deze delen van het Topkapi ooit gezien, want die zijn normaal gesproken afgesloten voor het grote publiek. Sommige van de ruimtes in dit immense complex blijken van vloer tot plafond versierd te zijn met tegels, en niet zomaar tegels, maar Delfts Blauwe. De tegels kwamen echter niet uit Delft, maar uit Rotterdam, Makkum én… Utrecht, aldus dat artikel.
Ik was perplex: Delfts Blauwe tegelproductie in Utrecht? En die tegels zijn in de 18e en 19e eeuw ook nog geëxporteerd naar Turkije? Daar had ik werkelijk nog nooit van gehoord. Weer thuis ben ik onmiddellijk aan het googlen geslagen en kwam wonder boven wonder uit bij een tentoonstelling die de Historische Kring Tolsteeg-Hoograven precies op dat moment, in de maand november, in de bibliotheek van Hoograven had ingericht. En u raadt het al: die tentoonstelling, Lof der Keramiek, ging over de tegelproductie in Utrecht!

Ik sprong op de fiets en bezocht onmiddellijk het trappenhuis van de Hoogravense bibliotheek, waar tientallen schilderijenlijsten met een stortvloed aan informatieve A4-tjes waren opgehangen. Er waren gefotografeerde voorbeelden van tegels, met de mooiste patronen, inderdaad vergelijkbaar met de patronen die ik zag op de afgebeelde tegels in de eetkamers van de sultans; maar ook gevonden vermeldingen uit de archieven, met namen van tegelbakkers en hun knechten. En af en toe een reproductie van een prent, met een indruk van een tegelbakkerij.
Langs de Vaartsche Rijn waren in de 19e en 20ste eeuw diverse tegelbakkerijen gevestigd, en dat is de inspiratie geweest om de verdere geschiedenis van plateel- en tegelbakkerijen in Utrecht uit te zoeken. De expertise is vanuit heel Nederland betrokken, van het Tegelmuseum in Otterlo tot het Catharijneconvent en van het Utrechts Monumentenfonds tot het Nederlands Openluchtmuseum. Boerderijen in de omgeving zijn bezocht en tegelplateau’s in particuliere collecties opgespoord. Uit dat alles is een verhaal samengesteld dat ruim 300 jaar omspant, beginnend in 1616 op het Maria Bolwerk, en eindigend in het eerste kwart van de 20ste eeuw aan de Helling en de Jutfaseweg.
Helaas was de informatie veel te gedetailleerd om daar allemaal te gaan staan lezen. De tentoonstelling is inmiddels weer afgelopen, dus een tweede bezoek was ook niet meer mogelijk. Gelukkig is er een boek in voorbereiding, hoorde ik van de secretaris van de Historische Kring Tolsteeg-Hoograven. Het verschijnt medio 2013, en bevat al die boeiende informatie die bij elkaar gezocht is over Utrechtse keramiek, tegels en tegelbakkerijen. Het staat op mijn lijst inmiddels. Maar ik blijf het bizar vinden dat ik naar Turkije moest om voor het eerst kennis te maken met dit stukje Utrechtse stadsgeschiedenis!