Verdwenen gebouwen: Het legendarische verzekeringskantoor ‘De Utrecht | De Utrechtse Internet Courant Verdwenen gebouwen: Het legendarische verzekeringskantoor ‘De Utrecht | De Utrechtse Internet Courant

Verdwenen gebouwen: Het legendarische verzekeringskantoor ‘De Utrecht

Verdwenen gebouwen: Het legendarische verzekeringskantoor ‘De Utrecht
Onderdelen van De Utrecht, waaronder de kastenwand. (Arjan den Boer / Centraal Museum)
Het meest betreurde gebouw van de stad is ongetwijfeld ‘De Utrecht’, één van de mooiste Jugendstil-panden van het land. Ondanks protesten moest het rijk gedecoreerde gebouw uit 1902 wijken voor het Gildenkwartier van Hoog Catharijne.

Het meest betreurde gebouw van de stad is ongetwijfeld ‘De Utrecht’, één van de mooiste Jugendstil-panden van het land. Ondanks protesten moest het rijk gedecoreerde gebouw uit 1902 wijken voor het Gildenkwartier van Hoog Catharijne.

Het gebouw De Utrecht stond aan wat toen de Leidseweg was en nu Smakkelaarsveld is, ongeveer ter hoogte van de Mediamarkt. Na de sloop heeft het gebouw mythische proporties gekregen. Het werd het symbool voor alles wat verloren is gegaan in de jaren zestig en zeventig. Velen denken hier met pijn in het hart aan terug. Toch is nostalgie misplaatst; steden veranderen altijd en het oude stationsgebied zou de huidige bezoekersstromen nooit aankunnen. Dat neemt niet weg dat een zo bijzonder gebouw als De Utrecht gespaard had moeten blijven.

foto1
De Utrecht verlicht, 1909 (J.A.H. Wagenaar / HUA)

Opzienbarend
Levensverzekeringsmaatschappij Utrecht was al sinds 1883 aan de Leidseweg gevestigd. Nadat het internationaal succesvolle bedrijf opvallende panden had geopend in Parijs, Brussel en Kopenhagen, moest het nieuwe hoofdkantoor in Utrecht ook opzienbarend worden. De Rotterdamse architect Jan Verheul koos voor de modieuze stijl Art Nouveau, of Jugendstil – voor Nederland en Utrecht vrij nieuw. De haast symmetrische zandstenen gevel werd rijkelijk voorzien van beeldhouw- en siersmeedwerk.

Verheul schakelde verschillende kunstenaars en ontwerpers in. De Haagse beeldhouwer Jan Diekman maakte adelaars, draken en ook leeuwen met het stads- en provinciewapen bij de bordestrap. Het beeld op de linkerhoek – het hoogste punt, goed zichtbaar komende vanaf het Vredenburg – was de verzekeringsengel met fakkel door Henri Scholtz. Deze wat loensende dame werd al snel de ‘schele maagd’ genoemd. Ernaast was een pelikaan zichtbaar, symbool voor ouderliefde en daarmee zorg voor verzekerden.

Behalve het imposante trappenhuis met marmer, smeedijzer en een groot daklicht kende het interieur nog een hoogtepunt: de bibliotheek. In hoge eikenhouten kasten was de bijzondere boekencollectie ondergebracht die de directeur van een voorloper van het bedrijf in 1870 was begonnen. De soms eeuwenoude boeken gingen over verzekeren, rekenen, economie en typografie. In bibliotheek hing een sierlijk gekrulde kroonluchter, de arts-and-crafts-leestafels en -stoelen stonden op een tapijt met Jugendstil-motieven.

Afzichtelijk
In de jaren zestig ontstonden rigoureuze plannen voor de modernisering van het stationsgebied. In het betonnen Hoog Catharijne was geen plaats voor De Utrecht. Een architect noemde het ‘afzichtelijke gebouw’ zelfs een ‘architectonisch monster’. Velen dachten daar anders over en protesteerden. Een alternatief plan voor behoud van De Utrecht werd onder druk van ontwikkelaar Bredero afgewezen. Ook bleek herbouw op een andere locatie te duur. In november 1974 volgde de sloopkogel.

De Utrecht is wel het best bewaarde gesloopte gebouw van Utrecht. Het is niet alleen vastgelegd op vele foto’s, ook zijn tientallen bouwfragmenten en interieuronderdelen bewaard. Deels in nabijheid; op het oude gedeelte van TivoliVredenburg staat het beeld van de verzekeringsengel, terwijl bij de artiesteningang de oude brievenbus en in de foyer twee gietijzeren draaihekken bewaard zijn – net als fragmenten van het naastgelegen archiefgebouw van De Utrecht.

In het museumcafé van het Centraal Museum zijn sinds kort gietijzeren kroonluchters en lantaarns uit De Utrecht te zien in een interessante horizontale positie. In de museumdepots worden verder de gebeeldhouwde draken, adelaars, leeuwen en pelikaan bewaard, net als het Jugendstil-tapijt. Ook zijn er nog onderdelen in depot bij de gemeente en meubels in het ASR-hoofdkantoor aan de Archimedeslaan.

Hereniging?
Het grootste bewaarde element is de tien meter lange kastwand van de bibliotheek met balustrade en boekenladders. Het is terechtgekomen in het Pompstation Soestduinen (Vitens) en moet daar binnenkort weg. Het Centraal Museum zoekt nu een geschikte plek in de stad. Overigens is de boekencollectie zelf bij het Instituut voor Internationale Sociale Geschiedenis in Amsterdam.

De terugkeer van de bibliotheek zou een mooie gelegenheid zijn om alle onderdelen – tijdelijk of blijvend – te herenigen. Zo’n tentoonstelling doet De Utrecht weer herleven en dient ook als waarschuwing; misschien slopen we nu ook wel ‘monsterlijke’ gebouwen en krijgen we daar later spijt van.

Dit is de laatste aflevering over verdwenen gebouwen. Arjan den Boer blijft op duic.nl schrijven over vergeten (bestaande) gebouwen. Vanaf januari volgt in de krant zijn nieuwe serie over Utrechtse affiches. Bovenstaande verhaal was eerder te lezen in de DUIC-krant.

12 Reacties

Reageren
  1. BdV

    Misschien moet er bij stemming een officiële top 10 worden opgesteld van monsterlijke gebouwen die wel gesloopt mogen worden, om dit soort beschamende vergissingen in de toekomst te voorkomen.

  2. Jacques Reckers

    Prachtig verhaal Arjan den Boer, bedankt. Blij te horen dat er toch nog zoveel onderdelen bewaard zijn gebleven. En dat ik las dat er gedacht was aan herbouw, iets wat ik bijna nergens heb kunnen terug vinden.

  3. Erik Groeneweg

    Onomkeerbare besluiten om de sfeer waarin de mens het beste vertoeft teniet te doen moeten we telkens bestrijden, zonder concessies.
    Lijk naar de Utrechtse grachten, Amsterdam (waar ooit het plan was om de grachten te asfalteren), Parijs, de mooiste stad ter wereld, en, nu niet meer helaas, Aleppo.
    Cultureel erfgoed is de kip met de gouden eieren; investeren in schoonheid, prachtige architectuur, is investeren in des menschen welbevinden en geluk.

    Erik Groeneweg

  4. maarten

    Wat we nu monsterlijk vinden, is voor een volgende generatie misschien wel een parel. Zo zijn ze bijna klaar met het mishandelen van de neudeflat, maar dat gaat vast net zo. We leren er toch niks van…

  5. BdV

    Inderdaad @Maarten, de Neudeflat had naar mijn mening karakter, maar daar is nu weinig van over.

  6. Otto Nelemans

    Herbouwen. En wel nu !!!

  7. Otto Nelemans

    En ik wil graag de pelikaan sponsoren en tot herbouw over ontfermen!! Als die nog traceerbaar is.

  8. Frans

    Ik heb destijds geprotesteerd tegen de sloop van de Utrecht.
    Een prachtig jugendstil gebouw dat tegen de vlakte ging
    en moest ik werkelijk er om janken.
    Het groepje was helaas niet groot waarbij ik mee liep.
    Ik geloof dat het Bredero was die de initiatiefnemer was.
    Noemt men zo iemand een schurk?? Of vergis ik me?

  9. Frans

    In Frankrijk zou het nooit mogelijk zijn geweest De Utrecht te slopen.

  10. Marcel Gieling

    We kunnen blijven treuren om dit verlies, maar daarmee komt het gebouw niet terug. Wel weer een prachtig geschreven geschiedenis. Bedankt Arjan.

  11. Co van Hemert

    Het gebouw de Utrecht kan ik mij nog goed herinneren en ook het Paardenveld met de Paardenbrug. Het gebouw de Utrecht zou men kunnen herbouwen op de plek waar het gestaan heeft. Bij de bouw van HC had men ook kunnen denken aan intergratie van het oude in het nieuwe.

  12. jan pieter Koch

    Wist u dat het kantoor De Utrecht door dichter Martinus Nijhoff uitgebreid wordt
    beschreven in zijn wereldberoemde gedicht ‘Awater.’ Op dit kantoor werkt Awater en valt hij in slaap om te dromen over zijn moeder.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).