Dit is een herpublicatie van de serie Verdwenen horeca in Utrecht. Krijg je geen genoeg van deze verhalen over de Utrechtse horeca? Deze artikelen en meer worden gebundeld in een boek. Mooi als cadeau, of voor op de koffietafel. Steun dit project door het boek nu te bestellen.

Het huidige station Utrecht Centraal kent geen stationsrestauratie meer, maar wel allerlei horecaformules. De reputatie van het in 2011 gesloten zelfbedieningsrestaurant was matig, maar tot 1973 serveerde de restauratie in het oude station kreeft, tarbot en Duitse biefstuk. 200 personeelsleden zorgden voor dagelijks verse bereidingen.

Het eerste station van Utrecht uit 1843 had nog geen restauratie. Wel was er tegenover het gebouw een stationskoffiehuis, dat later bekend kwam te staan als Hotel La Station en Hotel Terminus. In 1855 werd het stationsgebouw flink uitgebreid. De toen toegevoegde restauratie en buffetten (in de wachtkamers) werden verpacht aan een kastelein. Tien jaar later kreeg het station zijvleugels. Daarbij werd ‘de gelegenheid voor restauratie en buffetten belangrijk uitgebreid’.

Net als treinen en wachtkamers waren stationsrestauraties destijds opgedeeld in drie klassen, zo blijkt ook uit personeelsadvertenties. In 1884 werd er bijvoorbeeld een buffetjuffrouw gevraagd ‘in de Restauratie 1e en 2e klasse, Station Rhijnspoor te Utrecht, volkomen bekend met het Vak.’ Zoals op veel stations werden 1e en 2e klasse gecombineerd, maar er was wel een aparte 3e klasse-zaal. De ‘restaurateur’ (pachter) was in die tijd A.H. Gerretsen. Toen hij in 1895 vertrok naar een hotel in Zutphen schreef het Utrechtsch Nieuwsblad: ‘De heer Gerretsen heeft zich in zijn werkzaamheden aan ons station zulk een welverdiende populariteit verworven, dat zijn heengaan voor Utrecht een groot verlies zal zijn.’

Zeventig kelners

In 1937 voorzag NS-architect Sybold van Ravesteyn het oude stationsgebouw van een moderne voorbouw. Boven zijn golvende glazen gevel met betonnen luifels stak het oude gebouw nog uit. In de nieuwe stationshal hadden de loketten en kiosken licht gepleisterde, gebogen wanden. Ook de stationsrestauratie kreeg deze lichte en moderne stijl. Wel werden de oude donkere meubels hergebruikt. Toen eind 1938 de bovenverdieping van het station afbrandde, liep de restauratie rook- en waterschade op, waarbij het oude meubilair verloren gingen. Na de brand werd het station geheel vernieuwd en kon Van Ravesteyn er pas echt een eenheid van maken. De herstelde restauratie kreeg toen rotan stoelen die beter bij de architectuur pasten.

Het personeelsblad van de NS vroeg zich in 1949 af ‘hoevelen van ons er ook maar een flauw vermoeden van hebben hoeveel mensen er nodig zijn om een restauratie draaiende te houden’ en ging daarvoor langs bij de Utrechtse stationsrestauratie. Het antwoord, gegeven door bedrijfsleider M. Mos, was verrassend: er waren zo’n 200 personeelsleden, inclusief de koffiekarretjes op de perrons. ‘Zeventig kellners zorgen er voor, op de perrons en in de wachtkamers, dat u, als u dat wenst, uw natje en uw droogje krijgt. In de keuken werken zestien koks… Zes bakkers zorgen er in de ondergrondse bakkerij voor, dat de voorraad broodjes, gebakjes, koekjes enz. nooit uitgeput raakt.’

Daarnaast waren er ploegen met vrouwen die grote hoeveelheden aardappels schilden en groenten schoonmaakten. In de kelder onder het station bevond zich een indrukwekkend labyrint van dienstruimtes: bier- en wijnkelders, koelcellen, kleed- en waslokalen, machinekamers, pompruimtes en een voorraadkamer. ‘Deze laatste kamer heeft veel weg van een grote kruidenierswinkel. Stapels blikken rijen zich aan een tot een voorraad waarmee een normaal huisgezin jaren toe zou kunnen.’ Per maand werden op station Utrecht zo’n 200.000 kopjes koffie geschonken, zo’n 20.000 warme maaltijden opgediend en ‘gemiddeld 45.000 belegde broodjes verdwijnen in de grage magen’.

Kreeft werd honki-tonki

Wat werd er zoal geserveerd? Dat kunnen we bijvoorbeeld zien op een menukaart uit 1948. Van elk menu verschenen drie versies: 1e klasse (restaurant), 2e klasse (café) en 3e klasse (wachtzaal). De gerechten waren deels hetzelfde, maar de prijzen verschilden zo’n 20% per klasse. Een menu bestond bijvoorbeeld uit koninginnesoep, ragoutschotel, groente, aardappelen en fruit. Los op de kaart stonden primeurs (bv. toast met zalm), hors-d’oeuvres (halve kreeft), soepen (kippensoep), vis (tarbot), vlees (Duitse biefstuk), groenten (fijne doperwten), gevogelte (halve kip) en entremets (zoals warme ijstaart). In de 3e klasse werd geen ijstaart geserveerd maar wel pudding met saus. De wijnkeuze beperkte zich tot drie soorten, maar daaronder bevond zich wel een veertien jaar oude Bourgogne Mercurey.

Met de komst van Hoog Catharijne kreeg Utrecht in 1973 een totaal ander station en een restauratie met zelfbediening. Het geliefde gebouw van Sybold van Ravesteyn ging roemloos ten onder. In de nieuwe stationsrestauratie zorgden een schrootjesplafond, verrijdbare plantenbakken en glazen bollampen voor enige sfeer. Het zelfbedieningsrestaurant werd gerund door Servex, een dochteronderneming van de NS. De nadruk lag op snel en betaalbaar, met een speciaal 65+-menu, roulerende maandschotels en de goedkope ‘honki-tonki burger’. In 1989 en in 2005 kreeg de restauratie een nieuwe inrichting en dito naam, respectievelijk ‘Het Station’ en ‘De Tijd‘. De klassieke stationsrestauratie verdween helemaal met de bouw van de grote nieuwe stationshal in 2011. In plaats daarvan is er nu een veelheid aan fastfoodkiosken en ‘horecaconcepten’.

Ken jij de verhalen achter de Utrechtse horeca uit de 20e eeuw? Arjan den Boer en Ton van den Berg maken samen een boek over de verdwenen horeca uit deze periode en hebben daarbij jouw hulp nodig! Lees hier meer en bestel alvast een boek.