Verdwenen horeca: Stationsrestauratie aan het Stationsplein Verdwenen horeca: Stationsrestauratie aan het Stationsplein

Verdwenen horeca: Stationsrestauratie aan het Stationsplein

Verdwenen horeca: Stationsrestauratie aan het Stationsplein
Station Utrecht CS rond 1939 (Spoorwegmuseum)
Dit is een herpublicatie van de serie Verdwenen horeca in Utrecht. Krijg je geen genoeg van deze verhalen over de Utrechtse horeca? Deze artikelen en meer worden gebundeld in een boek. Mooi als cadeau, of voor op de koffietafel. Steun dit project door het boek nu te bestellen.

Dit is een herpublicatie van de serie Verdwenen horeca in Utrecht. Krijg je geen genoeg van deze verhalen over de Utrechtse horeca? Deze artikelen en meer worden gebundeld in een boek. Mooi als cadeau, of voor op de koffietafel. Steun dit project door het boek nu te bestellen.

Het huidige station Utrecht Centraal kent geen stationsrestauratie meer, maar wel allerlei horecaformules. De reputatie van het in 2011 gesloten zelfbedieningsrestaurant was matig, maar tot 1973 serveerde de restauratie in het oude station kreeft, tarbot en Duitse biefstuk. 200 personeelsleden zorgden voor dagelijks verse bereidingen.

Het eerste station van Utrecht uit 1843 had nog geen restauratie. Wel was er tegenover het gebouw een stationskoffiehuis, dat later bekend kwam te staan als Hotel La Station en Hotel Terminus. In 1855 werd het stationsgebouw flink uitgebreid. De toen toegevoegde restauratie en buffetten (in de wachtkamers) werden verpacht aan een kastelein. Tien jaar later kreeg het station zijvleugels. Daarbij werd ‘de gelegenheid voor restauratie en buffetten belangrijk uitgebreid’.

Net als treinen en wachtkamers waren stationsrestauraties destijds opgedeeld in drie klassen, zo blijkt ook uit personeelsadvertenties. In 1884 werd er bijvoorbeeld een buffetjuffrouw gevraagd ‘in de Restauratie 1e en 2e klasse, Station Rhijnspoor te Utrecht, volkomen bekend met het Vak.’ Zoals op veel stations werden 1e en 2e klasse gecombineerd, maar er was wel een aparte 3e klasse-zaal. De ‘restaurateur’ (pachter) was in die tijd A.H. Gerretsen. Toen hij in 1895 vertrok naar een hotel in Zutphen schreef het Utrechtsch Nieuwsblad: ‘De heer Gerretsen heeft zich in zijn werkzaamheden aan ons station zulk een welverdiende populariteit verworven, dat zijn heengaan voor Utrecht een groot verlies zal zijn.’

Stationsrestauratie in 1939 (Het Utrechts Archief)

Zeventig kelners

In 1937 voorzag NS-architect Sybold van Ravesteyn het oude stationsgebouw van een moderne voorbouw. Boven zijn golvende glazen gevel met betonnen luifels stak het oude gebouw nog uit. In de nieuwe stationshal hadden de loketten en kiosken licht gepleisterde, gebogen wanden. Ook de stationsrestauratie kreeg deze lichte en moderne stijl. Wel werden de oude donkere meubels hergebruikt. Toen eind 1938 de bovenverdieping van het station afbrandde, liep de restauratie rook- en waterschade op, waarbij het oude meubilair verloren gingen. Na de brand werd het station geheel vernieuwd en kon Van Ravesteyn er pas echt een eenheid van maken. De herstelde restauratie kreeg toen rotan stoelen die beter bij de architectuur pasten.

Het personeelsblad van de NS vroeg zich in 1949 af ‘hoevelen van ons er ook maar een flauw vermoeden van hebben hoeveel mensen er nodig zijn om een restauratie draaiende te houden’ en ging daarvoor langs bij de Utrechtse stationsrestauratie. Het antwoord, gegeven door bedrijfsleider M. Mos, was verrassend: er waren zo’n 200 personeelsleden, inclusief de koffiekarretjes op de perrons. ‘Zeventig kellners zorgen er voor, op de perrons en in de wachtkamers, dat u, als u dat wenst, uw natje en uw droogje krijgt. In de keuken werken zestien koks… Zes bakkers zorgen er in de ondergrondse bakkerij voor, dat de voorraad broodjes, gebakjes, koekjes enz. nooit uitgeput raakt.’

Daarnaast waren er ploegen met vrouwen die grote hoeveelheden aardappels schilden en groenten schoonmaakten. In de kelder onder het station bevond zich een indrukwekkend labyrint van dienstruimtes: bier- en wijnkelders, koelcellen, kleed- en waslokalen, machinekamers, pompruimtes en een voorraadkamer. ‘Deze laatste kamer heeft veel weg van een grote kruidenierswinkel. Stapels blikken rijen zich aan een tot een voorraad waarmee een normaal huisgezin jaren toe zou kunnen.’ Per maand werden op station Utrecht zo’n 200.000 kopjes koffie geschonken, zo’n 20.000 warme maaltijden opgediend en ‘gemiddeld 45.000 belegde broodjes verdwijnen in de grage magen’.

Vis- en vleesbewerking, 1949 (Spoorwegmuseum)

Kreeft werd honki-tonki

Wat werd er zoal geserveerd? Dat kunnen we bijvoorbeeld zien op een menukaart uit 1948. Van elk menu verschenen drie versies: 1e klasse (restaurant), 2e klasse (café) en 3e klasse (wachtzaal). De gerechten waren deels hetzelfde, maar de prijzen verschilden zo’n 20% per klasse. Een menu bestond bijvoorbeeld uit koninginnesoep, ragoutschotel, groente, aardappelen en fruit. Los op de kaart stonden primeurs (bv. toast met zalm), hors-d’oeuvres (halve kreeft), soepen (kippensoep), vis (tarbot), vlees (Duitse biefstuk), groenten (fijne doperwten), gevogelte (halve kip) en entremets (zoals warme ijstaart). In de 3e klasse werd geen ijstaart geserveerd maar wel pudding met saus. De wijnkeuze beperkte zich tot drie soorten, maar daaronder bevond zich wel een veertien jaar oude Bourgogne Mercurey.

Met de komst van Hoog Catharijne kreeg Utrecht in 1973 een totaal ander station en een restauratie met zelfbediening. Het geliefde gebouw van Sybold van Ravesteyn ging roemloos ten onder. In de nieuwe stationsrestauratie zorgden een schrootjesplafond, verrijdbare plantenbakken en glazen bollampen voor enige sfeer. Het zelfbedieningsrestaurant werd gerund door Servex, een dochteronderneming van de NS. De nadruk lag op snel en betaalbaar, met een speciaal 65+-menu, roulerende maandschotels en de goedkope ‘honki-tonki burger’. In 1989 en in 2005 kreeg de restauratie een nieuwe inrichting en dito naam, respectievelijk ‘Het Station’ en ‘De Tijd‘. De klassieke stationsrestauratie verdween helemaal met de bouw van de grote nieuwe stationshal in 2011. In plaats daarvan is er nu een veelheid aan fastfoodkiosken en ‘horecaconcepten’.


Ken jij de verhalen achter de Utrechtse horeca uit de 20e eeuw? Arjan den Boer en Ton van den Berg maken samen een boek over de verdwenen horeca uit deze periode en hebben daarbij jouw hulp nodig! Lees hier meer en bestel alvast een boek.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

21 Reacties

Reageren
  1. Ouwe henk

    Was restaurant terminus van de familie fagel?

  2. Koel Hoofd

    Bedankt weer Arjan!

    Het oude station zag er toch een stuk vriendelijker en bereikbaarder uit dan het huidige ongenaakbare gedrocht op grote hoogte want bij binnenkomst enkel accuraat te beschrijven is als ‘what a waste of space’.
    Men at er voor de oorlog ook nog een stuk beter dan wat er nu bij het station te krijgen is!

  3. Nina

    Prachtig stationsgebouw en wat een hoop zie je van de lucht! Hoe anders is dat nu helaas.

  4. Bernhard

    Wist niet dat er tot 2011 een ‘zelfbedieningsrestaurant’ was. Zijn er nog foto’s van die laatste jaren?

  5. Herman

    Vroeger hadden we tijd en ruimte genoeg.

    Het aantal reizigers was stukken minder en er reden veel minder treinen die veel langer over de rit deden. Dus aten we uitgebreid op het station of in de trein.

    Zowel het oude station als de restauratie hadden de huidige aantallen reizigers nooit aangekund.

  6. echte Utrechter

    Als ik begin jaren 60 met mijn pa “treintjes” ging kijken en via de nog bestaande (en totaal verpeste) midden-tunnel naar de diverse perrons was geweest was het daarna altijd weer een verrassing waar ik een flesje limonade zou krijgen.
    Vaak in de stationsrestauratie. Die had mijn voorkeur vanwege de toch wel imponerende ruimte met al dat glas en de drukte.
    Het was echter niet de goedkoopste plek dus werd het soms ook wel een cafetaria op de Leidseweg.
    Met enig geluk kreeg ik nog een knakworst of patat erbij maar die werd gekocht bij de bekende kraam die vele, vele jaren aan het begin van de Hopakker heeft gestaan bij de Asch van Wijkbrug.

    Een stuk ouder heb ik het station en grote delen van de stationswijk plat zien gaan wat gewoon met een sloopkogel gebeurde. Pats, weer donderde een kozijn met glas in loodramen naar beneden.
    Familie in de Spoorstraat zat met gaten in de zijmuren omdat de buurpanden al plat lagen.
    Ze hadden blijkbaar haast want ik herinner me dat er op zaterdag ook gewoon door werd gesloopt!
    Alleen het Dom-hotel mocht nog een paar decennia blijven staan.
    Nog steeds vind ik het een trieste geschiedenis.

  7. Jan

    Zo’n mooi gebouw en een aparte sfeer binnenin met de loketten en kaart controleur bij de doorgangen naar het perron, daar kon je een perronkaartje kopen.

  8. Geenstijl@Utrecht 🏅

    Mooi stuk Arjan, dankjewel voor deze prachtige herinnering van weleer.

  9. RABE

    Toen was Utrecht nog mooi.

  10. W

    Dank voor het mooie artikel!
    Het was een schitterend station!
    Je mocht niet zomaar het perron op, je moest een kaartje van 25 cent kopen om door het piketpaaltje te kunnen!

  11. RABE

    Toen was Utrecht nog mooi.
    Er is veel moois verdwenen.
    Jammer hoor.
    Ik hoop dat ze van de oude binnenstad verder afblijven.

  12. Rian Kraan

    Het oude station had prima geïntegreerd kunnen worden in een nieuw station. Wederom een enorme misser van de Gemeente Utrecht, die bekend staat om een zeer slordige omgang met architectonisch erfgoed.

  13. Pim

    Ouwe Henk, volgens mij was Terminus van de familie Kristel ( de vader van Sylvia). Maar ik weet het niet 100% zeker

  14. Massegast

    Over enige tijd zullen er niet veel mensen meer zijn die het oude station en Stationsgebied nog met eigen ogen gezien hebben. Massegast brengt een laatste groet aan het oude station en herinnert zich hoe hij met een paar andere schooljongens een perronkaartje kocht om reizigers met koffers te helpen. Het was december 1964 en zij gingen naar de wintersport. In opperbeste stemming, wat onze fooien deed verhogen. En het spoorwegpersoneel mocht ons niet in de gaten krijgen uiteraard. Een leuk kat-en-muisspelletje. Bijna 60 jaar geleden. Wat een weemoed. Dank Arjan, voor je prachtige artikel (en al die andere prachtige stukken)

  15. Kees Truijens

    Ik herinner me een oude ober, keurig in het zwart, op het verhoogde terras. Die stond vaak op klanten te wachten met een dienblaadje in z’n hand. Met de andere rolde hij een sigaretje, stak het aan en rookte het op.

  16. Klaasjan

    “Horecaformules”. Dan hoef je al niet meer.

  17. Bert

    Heb helemaal niks met Hoog Catharijne. Kom er ook niet. Wel blij dat de singel er weer is.

  18. Albert M. Joachimsthal

    Vanaf eind jaren ’40 ging ik als kind bijna wekelijks naar het station waar ik eerst met een kwartje een kaartje kocht om toegang tot de perrons te krijgen, waarna ik direct doorliep naar de ‘Spoorbio’ waar de hele dag het Polygoon nNieuws vertoond werd en daar achteraan enkele tekenfilms uit Amerika. Dat laatste was voor mij als kind natuurlijk het hoofdgebeuren. De cyclus van nieuws en tekenfilms en ook wel wat reclames duurde in totaal 50 minuten, waarna het weer opnieuw vertoond werd. De Spoorbio bestond uit één wagon en werd constant bezocht door reizigers om de tijd van wachten te doden. Toen in de loop van de 50-er jaren de TV zijn entree maakte, zakte de interesse in wat de Spoorbio nog te bieden had tot onder nul en werd dan ook uit het station verwijderd. Jammer, maar wel begrijpelijk.

  19. Wim

    @Bert,
    Ja dus heb je er niets te zoeken.

  20. Hans

    Prachtartikel Arjan den Boer!

    Jouw artikelen op DUIC werken verbindend, want iedereen op dit forum vindt ze fantastisch, dit tussen haakjes.

    Wat doodjammer overigens dat het oude stationsgebouw, deze schitterende creatie van Ravesteyn – destijds niet leuk ingepast werd in het huidige…Zo’n beetje op de manier waarop dat befaamde huisje uit ‘Publieke Werken’ van Thomas Rosenboom ook werkelijk onderdeel werd van het Victoria Hotel (tegenover Amsterdam Centraal).

  21. fred

    He Rian, inmiddels is dat 50 jaar geleden. Get over it meid!

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).