De afgelopen jaren zijn er veel Utrechtse musea verdwenen. Zo sloot in 2010 het Nederlands Waterleidingmuseum, in 2013 het Geldmuseum, in 2017 het Aboriginal Art Museum en vorig jaar ging Museum Oud-Amelisweerd dicht. Ook het Museum Maluku, in 1990 geopend als Moluks Historisch Museum, moest in 2012 de deuren sluiten. Recent is het deels herrezen in Den Haag.

Ter herdenking van 35 jaar Molukkers in Nederland schonk de overheid in 1986 een museum aan de Molukse gemeenschap. Dit gebeurde — na een tijd vol spanningen — samen met eerherstel voor Molukse KNIL-militairen en beloftes over werkgelegenheid voor jongeren. Volgens een verklaring van de regering en de Molukse Eenheidspartij moest het museum een beeld geven van de geschiedenis maar ook ‘dienen ter stimulering van de eigentijdse ontwikkeling van Molukse kunst en cultuur’.

Twee jaar later schreef De Waarheid: ‘Van de beloftes tot meer werkgelegenheid is nog niets terecht gekomen, maar het museum kreeg een pand aan de Kruisstraat in Utrecht’. Het ging om een dubbel herenhuis uit 1862 op de hoek met de Biltstraat. Architect Fred Jacobs voegde in de tuin een nieuw gedeelte toe. Minister Hedy d’Ancona opende in november 1990 het museum, dat onder leiding stond van de historici Wim Manuhutu en Henk Smeets. Verbouwing en inrichting hadden vier miljoen gulden gekost, opgebracht door de rijksoverheid en gemeentes waar Molukkers woonden.

Cultuur en strijd

Het museum bestond uit een foyer, studiezaal, theater, expositieruimte en drie museumzalen. De eerste zaal gaf een beeld van de natuur en traditionele cultuur op de Molukken. Er waren opgezette dieren zoals de paradijsvogel en zeeschildpad en gebruiksvoorwerpen uit de diverse Molukse culturen, waaronder sempe (papedakommen) en tifa, trommels gemaakt van uitgeholde boomstam. Op een bruidsplankje gaven ingesneden figuren aan hoeveel van de bruidsschat was afbetaald; een volle plank liet de familierijkdom zien en was dan ook een pronkstuk. Uiteraard ontbraken salawaku en parang niet: langwerpige schilden en snelzwaarden voor de tjakalele, de traditionele krijgsdans.

Zaal 2 behandelde de strijd voor erkenning, eerst bij het KNIL (Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger) en later voor onafhankelijkheid ten opzichte van Indonesië. Uitvergrote krantenartikelen en filmbeelden werden afgewisseld met militaire uitrustingstukken en vaandels. Een vitrine was gewijd aan heldendaden rond de Indonesische aanval na het uitroepen van de Republik Maluku Selatan (RMS) in 1950. Een vliegtuigmodel herinnerde aan de poging van Erik Hazelhoff-Roelfzema om het RMS-gebied te bereiken. Kleding en draagtasjes van Johan Manusama (later RMS-president in ballingschap) betroffen zijn tocht door het oerwoud van Ceram op de vlucht naar Nieuw-Guinea.

De derde zaal ging over de komst naar Nederland en het leven in de Molukse woonoorden. Een stapel legerkisten en hutkoffers symboliseerde de overtocht van de eerste generatie Molukkers, die in 1951 met de SS Fairsea arriveerden. Ze werden ondergebracht in oude kazernes en kloosters, maar ook de voormalige concentratiekampen Westerbork en Vught. In het museum was een gang uit een barak in Vught nagebouwd, net als een typisch woonoord-kamertje. Koffers waren jarenlang een vast interieuronderdeel: ze stonden aan het voeteinde van het stapelbed onder een kleed te wachten tot men terug zou gaan naar de Molukken. Ook kenmerkend waren de kolenkachel met droogrek en de rantang (stapelpannetjes) voor warme maaltijden uit de centrale keuken.

MuMa en Sophiahof

In 1995 werd het museum verzelfstandigd. Het kreeg toen een eenmalig bedrag waarmee het voorlopig vooruit kon. Het Moluks Historisch Museum werd in 2008 Museum Maluku; deze naamswijziging van MHM naar MuMa moest aangeven dat er meer aandacht kwam voor de actualiteit. Zo volgde in 2011 de tentoonstelling Tattoo – Who are you? waarop ook een motorfiets van de Molukse motorclub Satudarah stond. Het museum trok jaarlijks zo’n tienduizend bezoekers en speelde een belangrijke rol binnen de Molukse gemeenschap.

In oktober 2012 moest het museum sluiten wegens geldgebrek. Een petitie en een reddingsplan waren tevergeefs gebleken. De Stichting Moluks Historisch Museum bracht de collectie onder in het Moluks Kerkelijk Centrum in Houten. Samen met andere Indische en Molukse organisaties maakt het Moluks Historisch Museum inmiddels onderdeel uit van Museum Sophiahof in Den Haag, dat in juni 2019 werd geopend. De panden aan de Kruisstraat zijn na sluiting aangekocht door Conditiecentrum Paul Scheepstra. Die heeft er enkele appartementen gerealiseerd, maar nog niet het verwachte fitnesscentrum.

Dit is de laatste aflevering van de serie Verdwenen musea in Utrecht. In 2020 schrijft Arjan den Boer in de DUIC Krant over ‘Nieuwe monumenten in Utrecht 1970-2000’.