Een van de mooiste schoolgebouwen in Utrecht werd in 1917 gebouwd als Openbare Lagere School en Gemeentelijke Fröbelschool aan de Croeselaan. Later kreeg de school het adres Vondellaan en de naam Dr. De Visserschool. Het was de eerste van een reeks bijzonder vormgegeven scholen in de stad. Een mooi gebouw is goed voor de ontwikkeling van kinderen, was destijds het idee. Dat bleek niet alleen uit het exterieur, dat leek op een villa met erkers. Binnen was elke ruimte, maar vooral de gymzaal, versierd met tegeltableaus vol kindervoorstellingen. De tegels zijn deels bewaard gebleven bij de sloop van de school in 1995.

Het schoolgebouw is later wel gerekend tot de architectuurstijl van de Amsterdamse School, maar dat is onterecht. Die stijl ontstond in 1916 bij het Scheepvaarthuis in Amsterdam en zou pas tegen 1920 naar Utrecht komen (Incassobank aan de Nobelstraat). De school aan de Vondellaan had niet van zulke expressionistische vormen. Weliswaar speelde sierlijk baksteengebruik een hoofdrol, maar dat was niet uniek voor de Amsterdamse School. Het gebouw kan wél gezien worden als eerste voorbeeld van de ‘Utrechtse School’: bijzonder vormgegeven schoolgebouwen die tussen de twee wereldoorlogen in Utrecht verrezen, zoals ook de Rietendakschool.

De architect van de school aan de Croeselaan/Vondellaan was Martin Rietbergen, die in tegenstelling tot ontwerpers van andere openbare scholen niet in dienst was van de gemeente. Martinus Jacobus Rietbergen (1878-1943) was zijn carrière begonnen als rijksbouwkundig opzichter. Zo leidde hij de bouw van het Sint-Antoniusgasthuis aan de Prins Hendriklaan. Daarna ontwierp hij als zelfstandig architect het nieuwe kantoor van Machinefabriek Jaffa en later café-restaurant Witjens aan het Vredenburg.

Kindvriendelijk ontwerp

Over de school schreef Rietbergen: ‘Men stelde hooge eischen aan het schoolgebouw wat omgeving, kleur en lijn betreft, daar de kennis van het goede en het schoone toch bij het kind moet beginnen. Het kind geplaatst in een vriendelijke en aangename omgeving zal de weldadige invloed daarvan ondervinden.’ Dit sloot aan bij progressieve onderwijstheorieën uit diezelfde jaren. Het gebouw moest anders worden dan ‘het gewone type school wat ons teveel aan een gesticht of verzamelplaats doet denken’.

Het schoolgebouw was extra kindvriendelijk omdat het ook een van de eerste gemeentelijke fröbelscholen (kleuterscholen) bevatte. Zo stond er bij de haken voor de jassen een getekend diertje ‘waaraan de kleinen, die nog niet kunnen lezen, gemakkelijk hun plaats kunnen herkennen’. En: ‘in plaats van banken heeft elk kind een afzonderlijk tafeltje en stoeltje, voorzien van een klein geteekend merk ter herkenning.’ Er was ook een speelplaats met zandbak.

De school bestond uit twee vleugels die in een V-vorm waren geplaatst. De lage vleugel (later verhoogd) was voor de fröbelschool met twee lokalen en een speelruimte. De lagere school met verdieping telde negen leslokalen en een tekenlokaal. Over het exterieur van de school schreef het blad De Bouwwereld: ‘Zij is uitgevoerd in kleurige baksteen, met gebruik van Maulbronner zandsteen voor dorpels en afdekkingen, terwijl de kap gedekt is met roode pannen’. De uitgebouwde erker en het ingangsportiek kwamen ‘aan het architectonisch effect ten goede’.

Behalve gebeeldhouwde kinderkopjes aan de buitenkant en glas-in-loodramen had de school binnen tegeltableaus. In de gangen en onder de ramen waren dieren, planten, werelddelen, sprookjes en gereedschappen afgebeeld. Het grootst waren de tableaus in de gymzaal, met voorstellingen als een jongen bij de ringen en een meisje als speerwerper. De tegels waren gemaakt door de Plateelbakkerij “Delft” uit Hilversum en geleverd door de Amsterdamse tegelhandelaar Arnold Heystee. Dat blijkt uit diens catalogus, waarin een foto staat van de erker in de school met langwerpige tableaus van hinkelende kinderen in een kring, ‘witte zwanen zwarte zwanen’ en ‘zakdoekje leggen’.

Afscheid en sloop

Omstreeks 1930 veranderde het adres van Croeselaan in Vondellaan en kreeg de school een echte naam: Dr. De Visserschool, naar de eerste minister van onderwijs Johannes Theodoor de Visser. ‘We zelden vroeger: “de school aan de Croeselaan”, nu Vondellaan 32 of wel Dr. de Visserschool, maar het meest gebruikelijk is: “de school van den heer Van Genne”.’ Dat zei in 1936 de onderwijsinspecteur bij het afscheid van Klaas van Genne (1873-1942), die vanaf het begin schoolhoofd was geweest. Een lid van de oudercommissie sprak: ‘De geest welke in de school heerschte was een zeer bijzondere en de kinderen gingen werkelijk met plezier elken dag naar school toe. Ook de ouders heeft de heer Van Genne voortdurend met raad en daad terzijde gestaan.’ Die ouders boden hem ‘een boekenkast en een makkelijke stoel’ aan om in van z’n pensioen te genieten.

tekst loopt door onder de foto

De school bleef tot 1990 in gebruik. Buurtbewoners protesteerden enkele jaren later tegen de sloop met een spandoek aan de gevel: ‘Een betonnen glazen flat / wordt hier in uw naam neergezet / Moeten wij u condoleren / of kunnen wij het tij nog keren?’ Bemoeienis van de gemeentepolitiek mocht niet baten. In 1995 werd het gebouw gesloopt voor een kantoor- en appartementencomplex. De tegeltableaus werden deels gered en overbracht naar het Nederlands Tegelmuseum in Otterloo. In 2018 is een grote foto van de school geplaatst aan de gevel op de hoek met de Croesestraat.