Naast openbare scholen bestaan er bijzondere scholen met een religieuze signatuur. In Utrecht waren er al vanaf 1747 (!) ‘Diaconiescholen der Nederduitsche Hervormde Gemeente’. Onder de noemer ‘Ned. Herv. Gemeentescholen’ hebben die nog tot ver in de twintigste eeuw bestaan. Ze werden bestuurd door een eigen college van regenten. Als gevolg van de ‘schoolstrijd’ in de landelijke politiek werden bijzondere scholen steeds meer gelijk gesteld aan het openbaar onderwijs. Vanaf 1920 was de gemeente daarom verantwoordelijk voor de financiering en realisatie van de schoolgebouwen.

Zo kon het gebeuren dat gemeentearchitect Jan Planjer in Ondiep pal tegenover de openbare school van zijn voorganger een hervormde school bouwde. Planjer volgde de jong overleden Frits Loeb op, wiens laatste ontwerp in 1919 de Jules Verneschool aan de Opzoomerstraat was (toen nog Openbare Lagere School Mariëndaalstraat geheten). Op het naastgelegen terrein aan de Thorbeckelaan wilden de hervormde regenten hun achtste school openen, een wens die de gemeente honoreerde. Dit schoolgebouw naar Planjers ontwerp kwam in 1923 gereed, overigens gelijktijdig met de gereformeerde Noorderkerk er vlak achter aan de Royaards van den Hamkade.

Jan Planjer (1891-1966), afkomstig uit Leiden en in 1916 afgestudeerd in Delft, ontwierp ook de Rietendakschool aan de Laan van Chartroise en later bijvoorbeeld het politiebureau Tolsteeg (Louis Hartlooper Complex) en het Stedelijk Gymnasium aan de Homeruslaan. De ontwerpen van Planjer worden weleens vergeleken met die van Dudok in Hilversum. Hoogleraar Jannes Wattjes prees Planjer in 1925 in zijn artikel ‘Moderne Bouwkunst in Utrecht’. De hervormde school aan de Thorbeckelaan 1 had volgens hem door ‘een prettig aandoende massa-verdeeling een rustige waardige en zich niet op den voorgrond dringende architectuur’.

Gezaag en gehamer

Het bakstenen schoolgebouw had een L-vorm met op de hoek van de Thorbeckelaan en Mariëndaalstraat een hoog vierkant gedeelte met plat dak. Bovenaan was dit torenachtige deel afgedekt met houten planken, die oorspronkelijk donkergekleurd waren. Op de overgang van baksteen naar hout zat een groot rechthoekig raam en om de hoek een ovaal venster. Precies op de hoek stak een vlaggenmast uit en verder was de bovenzijde versierd met waterspuwers in de stijl van de Amsterdamse School. De begane grond telde vijf leslokalen, evenals de verdieping. Bovenin de ‘toren’ was achter het grote raam een apart tekenlokaal.

Het schoolgebouw had in september 1923 klaar moeten zijn voor het nieuwe schooljaar. Dat lukte niet en daarom kregen de leerlingen een maand extra vakantie. Ook daarna bleef het behelpen. ‘De stemmen van onderwijzers en kinderen werden dagelijks begeleid door geklop, gezaag en gehamer benevens geknars van deuren en scharnieren en meer dergelijke liefelijkheden’, stond in het eerste jaarverslag van het hoofd der school, Anthonie Pieter Calliber (1884-1975), eerder schoolhoofd te Raamsdonksveer.

‘Het was de eerste maanden, vooral voor de kleuters van 6 jaar, lang niet ongevaarlijk de trap of liever wat de trap worden moest, op te klimmen. Vaak moest men zich een weg banen door stapels tegels, planken, balken en kalkbakken.’ Met zichtbaar schrijfplezier noteerde Calliber verder: ‘Nu en dan kwam er afwisseling in het onderwijs doordat een metselaar of schilder een vrolijke bui had en met vervaarlijke stem een of ander lied begon aan te heffen, zeer tot genoegen der leergierige jeugd.’

Koppeling, Klimop, Boemerang

De ruimte tussen het schoolgebouw en de Noorderkerk raakte al snel volgebouwd, op het schoolplein na. In 1925 werd een dienstwoning voor het schoolhoofd aangebouwd (Calliber woonde aanvankelijk aan de Jacob van Ruisdaelstraat). Drie jaar later verrees erachter een tweede school, eveneens van hervormde signatuur, later De Koppeling geheten. Die gebouwen op Thorbeckelaan 3 en 5 staan er nog steeds. De tweede school was nodig vanwege het leerlingenaantal dat was gestegen van 244 tot 371. Het gebouw op Thorbeckelaan 1 was daarmee ‘overvol’. Het was destijds kennelijk logischer om een nieuwe school te beginnen dan om het bestaande schoolgebouw uit te breiden.

Calliber zou tot 1947 het schoolhoofd blijven, en zelfs nog twee jaar langer van de ULO. De school aan de Thorbeckelaan 1 kende namelijk twee afdelingen: naast Gewoon Lager Onderwijs (GLO) ook Uitgebreid Lager Onderwijs (ULO) oftewel een driejarige vervolgopleiding. ‘Jaren lang is hij de markante persoonlijkheid, hier het hoofd geweest en hij heeft op het onderwijs en op de hele sfeer van de school zijn stempel gezet’, zo werd gememoreerd bij Callibers pensionering. Van de hervormde regenten ontving hij als dank een fauteuil. Van de leerlingen, die afscheid namen ‘met muziek en zang’, kreeg hij enkele boeken.

De Nederlands Hervormde Gemeentescholen hebben bestaan tot ongeveer 1975. Later gingen ze op in de Stichting Protestants Christelijk Onderwijs te Utrecht (PCOU). De school aan de Thorbeckelaan 1 kreeg een nieuwe naam: christelijke basisschool De Klimop — naar de begroeiing aan de gevel, maar ook toepasselijk vanwege het opgroeien van kinderen. In 1992 is het schoolgebouw van Planjer afgebroken. Op de vrijgekomen plek verrees de christelijke basisschool De Boemerang, die als adres Mariëndaalstraat 25 kreeg. Tegenwoordig zit in dit sobere bouwwerk een voorschool annex kinderopvang en zijn de basisschoolleerlingen van de Boemerang ondergebracht in de voormalige Amandelschool, iets verderop in Ondiep.