In het jaar 1900 ging de Wet op de Leerplicht in en dat leidde ook in Utrecht tot een toestroom van nieuwe leerlingen. Op de bestaande scholen ontstonden wachtlijsten. Dat gebeurde vooral op scholen van de ‘1e soort’ (zonder schoolgeld), want welgestelde kinderen gingen toch al naar school. De openbare lagere school aan de Vlijtstraat (Daalsebuurt) kreeg een wachtlijst van 143 leerlingen. De gemeente besloot daarom enkele scholen bij te bouwen, vooral aan de westkant van de stad. Ter ontlasting van de Vlijtstraatschool verrees er een nieuwe aan de Amsterdamsestraatweg, of eigenlijk op een terrein aan het uiteinde van de 1e Daalsedijk.

De gemeente-architect die de nieuwe schoolgebouwen ontwierp was Ferdinand Jacob Nieuwenhuis (1848-1919). Hij had gestudeerd aan de Polytechnische School in Delft en aan de Bauakademie in Berlijn. In 1875 begon hij zijn architectenbureau in Utrecht. Hij werkte aan de restauratie van de Dom en ontwierp, samen met zijn Delftse hoogleraar Eugen Gugel, het Academiegebouw. Daarnaast was Nieuwenhuis gemeenteraadslid. In 1890 volgde hij Cornelis Vermeijs op als directeur Gemeentewerken. In die functie was hij verantwoordelijk voor nieuwe bruggen, openbare gebouwen en scholen in de stad. Hij ontwierp lagere scholen aan het Pieterskerkhof, Koekoeksplein en Hiëronymusplantsoen (nu Vrije School).

Hoekschool

Ook de school aan de Amsterdamsestraatweg 136 kwam in 1900 uit de koker van Nieuwenhuis. Het werd een hoekschool zoals hij er meerdere bouwde. Aan de Boorstraat, Havikstraat en Poortstraat stond zo’n school met de twee vleugels op de hoek van twee straten, de ingang op de straathoek en het schoolplein achter het gebouw. Aan het Hiëronymusplantsoen en de Amsterdamsestraatweg deed Nieuwenhuis het precies andersom. Daar omarmden de vleugels juist een voorplein. Om het plein kwam een muur met poortje.

De school verrees op een driehoekig stuk grond tussen de spoorlijn, de Amsterdamsestraatweg en de Boorstraat. De 1e Daalsedijk liep daar dood, althans sinds de aanleg van de spoorlijn in 1863. Door de hoekvorm kreeg de school een bijzondere plattegrond. In de beide vleugels van twee verdiepingen waren in totaal twaalf lokalen die versprongen ten opzichte van elkaar. Achter de vestibule lag een gang die de vleugels verbond. Aan de achterkant was de gymzaal, met aan weerszijden trappenhuizen naar de lokalen op de verdieping. Boven de entree lag de achthoekige ‘Kamer voor het Hoofd der School’. Die was een stuk groter dan de ‘Kamer voor de Onderwijzers’.

De entree in het midden van de hoek werd gemarkeerd door een tuitgevel met siersmeedwerk. De windvaan droeg het gemeentewapen. De gevels van het schoolgebouw waren uitgevoerd in een eenvoudige neorenaissancestijl met boogjes boven de ramen. Aan het Hiëronymusplantsoen liet Nieuwenhuis het gebouw veel rijker decoreren. Dat was dan ook een school van de 3e soort met hoger schoolgeld, bedoeld voor betergesitueerde ouders. Aan de Amsterdamsestraatweg was de school ‘slechts’ van de 1e soort. De bouwsom bedroeg 48.000 gulden (exclusief onderwijzerswoning), terwijl aan het Hiëronymusplantsoen 5.000 meer werd uitgegeven. ‘Het maken, leveren en stellen van Schoolmeubelen, Leermiddelen, enz. ten dienste der school aan den Amsterdamschen Straatweg’ werd overigens nog apart aanbesteed à 9.000 gulden.

Het eerste jaar van de nieuwe school verliep moeizaam met een opstartklas, tijdelijk personeel en een waarnemend hoofdonderwijzer. Er werd zelfs ‘iemand aangesteld, waarvan de autoriteiten niet eens wisten of de persoon in kwestie een hoofdacte bezat’. In 1902 bracht de benoeming van Pieter Mattheus van Leeuwen (1855-1920), tot dan toe hoofd van de openbare lagere school in De Bilt, rust in de tent. Bij zijn afscheid in De Bilt sprak de burgemeester van een ‘modelschool’ die Van Leeuwen achterliet. Hij zou schoolhoofd aan de Amsterdamsestraatweg blijven tot aan zijn overlijden op 65-jarige leeftijd. Daarna was Jan Vermaas (1882-1971) hoofd, van wie nog klassenfoto’s bewaard zijn.

De Cockschool en Emmaschool

Oorspronkelijk was het dus een openbare school, maar dat veranderde in de jaren dertig. Al in 1929 kwam de Hendrik de Cockschool in de linkervleugel, die met tussenwanden werd afgescheiden en een eigen ingang kreeg aan de achterzijde. Deze bijzondere school was van de Christelijk Gereformeerde Schoolvereeniging en bood zowel lager als middelbaar onderwijs. De overgebleven openbare school verhuisde in 1932 naar de nabije Boorstraat en in de rechtervleugel kwam toen de protestants-christelijke Koningin Emmaschool voor Buitengewoon Lager Onderwijs. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg deze school voor moeilijk lerende kinderen — destijds nog aangeduid met het latere scheldwoord ‘debielen’ — het hele gebouw tot haar beschikking. ‘Dit onderwijs omvat voornamelijk handenarbeid’, schreef in 1953 een journalist die ‘jongens en meisjes bezig zag met het vervaardigen van allerlei artikelen en het verrichten van eenvoudige huishoudelijke bezigheden’.

De Emmaschool fuseerde uiteindelijk in 1984 met de school voor speciaal onderwijs aan de Thorbeckelaan. In het oude schoolgebouw aan de Amsterdamsestraatweg 136 werden tijdelijke wooneenheden gemaakt. De rechtervleugel huisvestte gedurende enige jaren het Bouwburo Daalsebuurt. De Nederlandse Spoorwegen lieten ondertussen weten ruimte nodig te hebben voor spoorverbreding. De gemeenteraad deed nog een poging het voormalige schoolgebouw te behouden. ‘Wethouder gaat praten met Spoorwegen’, berichtte het Utrechts Nieuwsblad in november 1988. Tevergeefs, want kort daarna werd het gebouw gesloopt voor drie nieuwe opstelsporen langs de Spijkerstraat. De overgebleven ruimte werd ingericht als een klein parkje. De oude onderwijzerswoning aan de Amsterdamsestraatweg 146 staat er nog.