Het Rijke Roomsche Leven uit de eerste helft van de vorige eeuw wordt meestal onder de grote rivieren gesitueerd. Maar ook in en om Utrecht waren katholieke enclaves waar het leven zich grotendeels binnen de eigen ‘zuil’ afspeelde: kerk, school en (verantwoorde) ontspanning. Daarvoor verrezen imposante kerkgebouwen met bijbehorende scholen en parochiehuizen. Een halve eeuw later zette de ontkerkelijking in en werden veel van deze kerken en schoolgebouwen weer afgebroken, al leeft de naam van de scholen vaak nog voort.

Met de groei van de gemeente Zuilen door de komst van Werkspoor en Demka waren er niet alleen veel woningen nodig voor de arbeiders, maar ook scholen en kerken. In 1923, het jaar waarin de hervormden de Oranjekerk bouwden aan de Amsterdamsestraatweg, verrees de katholieke Sint-Ludgeruskerk in Elinkwijk. Daar was een houten noodkerk aan de Daalseweg aan vooraf gegaan. Onder de bezielende leiding van pastoor G.B.W. Schilte ontstond op de hoek van de Amsterdamsestraatweg en de Sint-Ludgerusstraat een katholiek complex, met achter en naast de grote kerk een pastorie, fröbelschool, lagere school, zusterhuis en parochiehuis.

Parochie, kerk, school en straat werden heel toepasselijk vernoemd naar de heilige Ludgerus (Liudger), die in het jaar 742 in Zuilen geboren was en opgeleid aan de kloosterschool van Gregorius in Utrecht. Ludgerus werd uiteindelijk missionaris in Groningen en bisschop van Münster. Rond 1900 werd deze lokale heilige herontdekt.

22 klaslokalen

Architect van de Sint-Ludgeruskerk en bijbehorende schoolgebouwen was Wolter te Riele (1867-1937), afkomstig uit Deventer maar sinds enkele jaren in Utrecht gevestigd. Hij was een leerling van Pierre Cuypers en de opvolger van Alfred Tepe als hoofdarchitect van het Aartsbisdom Utrecht. Te Riele bouwde voort op de neogotische stijlen van Cuypers en Tepe, maar ontwikkelde een modernere variant onder invloed van het expressionisme. In dezelfde jaren 1923-1924 ontwierp hij de Sint-Gertrudiskerk aan de Amaliadwarsstraat in Rivierenwijk en de Sint-Jansbasiliek in Laren.

De fröbelschool verrees op de hoek van de Sint-Willibrordusstraat en de Sint-Bonifaciusstraat, de lagere school op de hoek daartegenover. Bij de gemeente Zuilen had het parochiebestuur financiering gevraagd voor een school met 14 lokalen, maar daarvoor was geen geld. ‘Na heel veel geschrijf en geconfereer, verleende tenslotte de Raad, waarin slechts 1 R.K. zitting had, goedkeuring voor den bouw van een 8-klassige school tot een maximum bedrag van f 100.000.’ In september 1923 werd de school in gebruik genomen; de Sint-Ludgeruskerk kwam pas in de zomer van het volgende jaar gereed.

Het lagereschoolgebouw had oorspronkelijk een L-vorm met een losstaand gymnastieklokaal. De lokalen lagen op twee verdiepingen met daarboven een zolder. De kopgevels waren voorzien van enkele nissen en gemetselde uitsteeksels voor een licht neogotisch effect. Ook had de ene geveltop een kruisvorm in bakstenen de andere vleugel een soort loggia met rondbogen.

De school was snel te klein voor de groeiende wijk. Na enkele jaren werd het gebouw uitgebreid met een oostvleugel. In augustus 1928 schreef de Utrechtsche Courant: ‘Thans is deze 8-klassige school reeds uitgegroeid tot eene van 22 klasselokalen en gesplitst in een jongens- en meisjesschool, onder patronaat van St. Ludgerus en St. Theresia.’ Uit 1933 dateert nog een bouwtekening van Wolter te Riele voor een aanbouw met 8 lokalen voor de jongensschool. Onduidelijk is of die bovenop de 22 lokalen kwamen of dat die 8 al eerder aanwezig waren als noodlokalen.

In 1936 telde de school maar liefst 900 leerlingen, zo bleek bij de viering van het zilveren priesterfeest van pastoor W. van Albach, de opvolger van Schilte. Op het schoolplein zongen alle leerlingen hem toe, en: ‘De meisjes, van wie een groep gekleed was als Volendammertjes en een andere groep als vlinders, voerden aardige reidansen met veel zorg uit.’ De jongens demonstreerden gymnastiekoefeningen. Van Albach had Te Riele ondertussen een groot parochiehuis laten bouwen dat vernoemd was naar de overleden pastoor Schilte.

‘De jongens- en meisjesschool waren hermetisch van elkaar gescheiden door een tussendeur die in mijn schooljaren angstvallig op slot werd gehouden’, schreef Henk Kronenburg in zijn boek Een jeugd op Zuilen. Elke schooldag begon met een verplichte mis in de kerk. De Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid gaven les op de meisjesschool en de fröbelschool. Zij woonden in het bijbehorende kloostergebouw (zusterhuis). De mannelijke onderwijzers waren leken, onder wie schoolhoofd Cornelis Anthonius Franken (1892-?), voordien hoofdonderwijzer te Winterswijk.

Kerk en school gesloopt

Vanwege teruglopend kerkbezoek werd de Sint-Ludgeruskerk met z’n imposante westtoren in 1977 afgebroken. De hervormde Oranjekerk verderop aan de Amsterdamsestraatweg werd in die jaren ook gesloopt, maar daar bleef de toren staan. De grond werd verkocht aan de katholieke woningbouwvereniging Prinses Juliana die er 106 socialehuurappartementen bouwde rond de Sint-Ludgerushof. Aan een zijmuur herinnert sinds 2022 een muurschildering van Jos Peeters aan het roomse leven.

Bij de sloop van de kerk in 1977 verhuisden de kleuters van de (voormalige) fröbelschool naar het grote schoolgebouw naar de overkant, ondertussen een gemengde school. De fröbelschool werd omgebouwd tot Ludgerkapel voor de overgebleven parochianen. Sinds 1999 is dit gebouw — het enige van Wolter ter Riele dat hier nu nog staat — het Klooster Cenakel van de Dienaressen van de Heilige Geest van de Altijddurende Aanbidding.

De Sint-Ludgerusschool zelf is in 1982 afgebroken. Een jaar later opende op deze plek de weinig spannende nieuwbouw van de Ludgerschool, zoals die iets vereenvoudigd ging heten. Deze school is daar nog steeds gevestigd; het gebouw wordt momenteel gerenoveerd.